Φράιμπουργκ, η πράσινη μητρόπολη ~ Επιστροφή στη φύση

Του Αντώνη Πολυχρονάκη

Όταν το 1975 οι κάτοικοί του Φράιμπουργκ πρωτοστατούσαν στην ακύρωση της κατασκευής τριών ατομικών εργοστασίων στη Γαλλία, την Ελβετία και την Γερμανία δεν φανταζόταν φυσικά ότι η πόλη τους θα εξελισσόταν σε πράσινη μητρόπολη. Το «Όχι» στην ατομική ενέργεια έγινε τελικά ένα μεγάλο «Ναι» στις εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Σύντομα η πόλη διέθετε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την προστασία του περιβάλλοντος με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μέχρι το 2030 φιλοδοξεί μάλιστα να μειώσει στο μισό τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και μέχρι το 2050 να γίνει η πρώτη πόλη η οποία θα τις μηδενίσει.

Το Φράιμπουργκ θεωρείται «η οικολογική πρωτεύουσα της Ευρώπης», το 2017 χαρακτηρίστηκε από το BBC «πράσινη πρωτεύουσα του κόσμου». Η επιτυχία αποτυπώθηκε και πολιτικά, με τους «Πράσινους» να καταγράφουν ποσοστό ρεκόρ στις τελευταίες ομοσπονδιακές εκλογές (21,2%), ενώ στις Ευρωεκλογές του 2004 πήραν ποσοστό 36,8%. Η πόλη των περίπου 230.000 είναι σχεδόν αυτάρκης ενεργειακά χάρη στην ηλιακή ενέργεια, αφού έχει την μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην Γερμανία-1700 ώρες (στην Ελλάδα είναι περίπου διπλάσιες). Σε κατοικίες και δημόσια κτίρια, στις στάσεις των Μαζικών Μέσων Μεταφοράς, ακόμα και στον πρώην ΧΥΤΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμάτων), κυριαρχούν τα φωτοβολταϊκά. Το 1995 κατασκευάστηκε επίσης το πρώτο ηλιακό στέγαστρο σε στάδιο, ενώ το 2006 θα είναι το πρώτο πλήρες ηλιακό στάδιο στην Γερμανία, το οποίο θα παράγει 275.000 Κw/h ετησίως περιορίζοντας την έκλυση διοξειδίου στην ατμόσφαιρα κατά 136 τόνους, με απώτερο στόχο τον μηδενισμό του.

Από το 2009 κατασκευάζονται μόνο τα λεγόμενα «παθητικά κτίρια», τα οποία δεν καταναλώνουν περισσότερα από 15 kw/h ετησίως για θέρμανση και ψύξη, ενώ μέχρι το 2020 θα ανακαινισθούν 1.300 παλαιές κατοικίες, ώστε να μειωθούν οι ενεργειακές τους ανάγκες κατά 50%. Πανταχού παρούσες είναι βέβαια εγκαταστάσεις αιολικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας και μονάδες παραγωγής βιοαερίου. Ζεστό νερό παρέχεται από την γεωθερμία. Το 69% των απορριμμάτων ανακυκλώνεται, ενώ ακόμα και από τα οργανικά υπολείμματα παράγεται βιοαέριο.

«Στο Μπρούκλιν φυτρώνει ένα δέντρο.
Πολλοί το λένε δέντρο τ’ ουρανού.
Οπουδήποτε και να πέσουν οι σπόροι του,
βγαίνει πάντα ένα δέντρο που αγωνίζεται να φτάσει στον ουρανό.
Είναι το μόνο δέντρο που φυτρώνει ακόμα και στο τσιμέντο.
Αλλά οι άνθρωποι δύσκολα μπορούν να το ξεχωρίσουν μέσα σε τόσα
πολλά δέντρα».

Μπέττυ Σμιθ :« Ενα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλυν», Εκδόσεις: Ζαχαρόπουλος Σ.Ι.

Το Φράιμπουργκ έχει γίνει επίσης μοντέλο ανάπτυξης, αφού συμφιλιώνει την -φαινομενική- αντίφαση μεταξύ οικολογίας και οικονομίας. Μόνο τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί 12.000 θέσεις εργασίας. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι προβλέπονται 15 δις ευρώ για επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες και για την ενεργειακή ανακαίνιση των παλαιών κτιρίων. Ανακαλύφτηκε, δηλαδή, μια φλέβα πράσινου χρυσού, ένα πράσινο Ελντοράντο.

Η πόλη έχει μετατραπεί και σε ένα μοναδικό στα χρονικά διεθνή κόμβο θεσμών τεχνογνωσίας και έρευνας για βιώσιμη ανάπτυξη. Ήδη από τις απαρχές του οικολογικού κινήματος εγκαταστάθηκαν η Παγκόσμια Ομοσπονδία Ηλιακής ενέργειας (ISES), το γερμανικό «Οικολογικό Ινστιτούτο», η Ευρωπαϊκή Γραμματεία του «Διεθνούς Συμβουλίου για περιβαλλοντολογικές πρωτοβουλίες» (ICLEI) και το φημισμένο Ινστιτούτο ηλιακών συστημάτων Fraunhofer (ISE), από το οποίο προέρχονται οι περισσότερες ευρεσιτεχνίες ηλιακής τεχνολογίας παγκοσμίως και απασχολεί 1200 άτομα.

Η «Μέκκα της οικολογίας» αποτελεί όμως και τουριστικό πόλο έλξης. Μόνο το 2018 την επισκέφτηκαν 25.000 οικο-τουρίστες από όλον τον κόσμο για να δουν τα εμβληματικά πράσινα αξιοθέατα της πόλης και να πάρουν ιδέες.
O, τι τι λάμπει όμως δεν είναι πάντα …πράσινος χρυσός. Δεδομένου ότι ο οικολογικός αυτός παράδεισος με τους 3000 κήπους, τα πάρκα και τα δάση που τον περιβάλλουν έχει γίνει μαγνήτης, οι ανάγκες στέγασης είναι εκρηκτικές και γίνεται λόγος για κανιβαλισμό των οικοδομήσιμων χώρων με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον. Έτσι, το Φράιμπουργκ μπορεί να κινδυνέψει τελικά από την ίδια του τη φήμη, αφού η αύξηση του πληθυσμού καταβροχθίζει την επιτυχία του.

Το 1969 δημιουργήθηκαν στο Φράιμπουργκ οι πρώτοι ποδηλατόδρομοι. Σήμερα υπάρχουν 500 χλμ. και πάνω από το 1/4 των διαδρομών των κατοίκων της γίνεται με ποδήλατα. Σε συνδυασμό με πυκνό δίκτυο Μαζικών Μέσων Μεταφοράς (3.000 χλμ.) και το πολύ φτηνό μηνιαίο εισιτήριο έχει σήμερα την μικρότερη πυκνότητα αυτοκινήτων από όλες τις γερμανικές πόλεις.

Το 1999 ολοκληρωνόταν στη συνοικία Φάουμπαν το ηλιακό συγκρότημα κατοικιών «Αμ Σλίρμπεργκ» / «Am Schlierberg» και το κτίριο γραφείων και καταστημάτων «Ηλιακό πλοίο» / «Sonnenschiff», προσανατολισμένο έτσι ώστε να λειτουργεί ως ηχοπέτασμα. Τα περισσότερα οικοδομικά υλικά προέρχονται από ανακύκλωση, τοίχοι και στέγες έχουν μονωθεί ερμητικά, ενώ υπάρχει και σύστημα επανάκτησης της θερμότητας. Χάρη στην απόσταση των κτιρίων αξιοποιείται το φως και η θερμότητα του ηλίου το χειμώνα. Η πλεονάζουσα ενέργεια καταλήγει στο δίκτυο της πόλης.

Eνα ηλιοτρόπιο μεγαλώνει στο Φράιμπουργκ: Το πολυβραβευμένο «Ηλιοτρόπιο» (1993-1994), του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα παθητικών και ηλιακών κτιρίων Ραλφ Ντις, είναι το πλέον εμβληματικό του κτίριο της πόλης, ένα ορόσημο που συμβολίζει την νέα ενεργειακή φιλοσοφία. Περιστρέφεται όπως και το φυτό ώστε το φωτοβολταϊκό σύστημα στην οροφή του να ακολουθεί την πορεία του ήλιου και να επιτυγχάνεται ο βέλτιστος φυσικός φωτισμός και να μεγιστοποιείται η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή ενεργειακού πλεονάσματος κατά πέντε φορές, με το οποίο τροφοδοτούνται γειτονικές κατοικίες. Τις πολύ ζεστές μέρες του καλοκαιριού γυρίζει την θερμομονωμένη του πλάτη στον ήλιο και παραμένει δροσερό. Διαθέτει επίσης ένα σύστημα συλλογής ομβρίων υδάτων, ενώ χάρη σε ένα ηλιακό-θερμικό σύστημα σωλήνων ζεσταίνεται το νερό και θερμαίνεται το κτίριο.

Στο Φράιμπουργκ ιδρύθηκε το 2008 το πρώτο «ηλιακό πανεπιστήμιο» της Γερμανίας τόσο από πλευράς φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων, όσο και περιεχομένου σπουδών στον τομέα της ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η νέα -ανακατασκευασμένη- πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη του (2015), το «κατεργασμένο διαμάντι» κατά τον Ελβετό αρχιτέκτονά του Χάινριχ Ντέγκελο, εξοικονομεί χάρη στον σχεδιασμό της το 65% της απαιτούμενης ενέργειας.

Η καινοτομία του -πρόσφατα ολοκληρωμένου- Νέου Δημαρχείου έγκειται στο «ηλιακό δέρμα» του, διότι εκτός από τα φωτοβολταϊκά της οροφής του, έχουν ενσωματωθεί φωτοβολταϊκές κυψέλες στις εξωτερικές του επιφάνειες οι οποίες «μαγνητίζουν» τις ακτίνες του ήλιου. Πρόκειται για το «απόλυτο παθητικό κτίριο», το μεγαλύτερο δημόσιο στην Ευρώπη και στον κόσμο, όπως επιβεβαιώνει και το αυστηρό Ινστιτούτο Fraunhof. Το ενεργειακό πλεόνασμα διοχετεύεται στο δίκτυο της πόλης.