Καλλιέργεια αρωματικών φυτών για την παραγωγή αιθέριων ελαίων

Οι αρωματικές καλλιέργειες περιλαμβάνουν φυτικά είδη που περιέχουν σε ορισμένα μέρη τους αρωματικά πτητικά έλαια. Η παραλαβή των αιθέριων ελαίων τους γίνεται με διάφορες μεθόδους (απόσταξη, εκχύλιση μηχανική παραλαβή κ,λ,π.).

Οι παρακάτω γενικές κατευθυντήριες οδηγίες σκοπό έχουν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της έλλειψης γνώσης που υπάρχει γύρω από τις οικολογικές παραμέτρους τις αγρονομικές τακτικές αλλά και την εμπορία των παραγομένων προϊόντων των αρωματικών καλλιεργειών και που μέχρι σήμερα αποτελούν αποθαρρυντικό παράγοντα ενασχόλησης με τον κλάδο αυτό.

Συνεπώς, «Αρωματικά φυτά» (aromatics) είναι μια μεγάλη ομάδα ειδών του φυτικού βασιλείου με κοινό χαρακτηριστικό το ότι περιέχουν στα διάφορα μέρη τους (φύλλα, άνθη, κλπ.) αιθέρια έλαια, ουσίες δηλαδή που όταν απελευθερωθούν αφήνουν οσμή»
Με τον όρο «φαρμακευτικό φυτό (medicinals, therapeuticals), καλείται κάθε φυτό που περιέχει ένα ή περισσότερα δραστικά συστατικά, τα οποία έχουν ικανότητα να προλάβουν να ανακουφίσουν ή να θεραπεύσουν ασθένειες. (Σαρλής 1994)

Δειγματοληψία Εδάφους και Ανάλυση

Η περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, η υφή και η δομή του εδάφους, η ποσοστιαία περιεκτικότητα των διαφόρων θρεπτικών πρέπει να είναι γνωστά, ώστε να μπορεί να διαπιστώνεται αφενός ότι δεν υπάρχει υποβάθμιση του εδάφους αφετέρου να παρακολουθείται η βελτίωση του.
Η συνεργασία με εδαφολογικά εργαστήρια είναι απαραίτητη για την παρακολούθηση της θρεπτικής κατάστασης του εδάφους αλλά και για την παροχή των κατάλληλων συμβουλών θρέψης.
Η χρήση εδαφικών υποστρωμάτων για την βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης του εδάφους εξασφαλίζει την παρουσία της οργανικής ουσίας αλλά και άλλων θρεπτικών.

Λίπανση

• Πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας αλλά και κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου τα επίπεδα γονιμότητας του εδάφους πρέπει να βρίσκονται στα αποδεκτά κάθε φορά όρια.
• Η διόρθωση του ρΗ του εδάφους πρέπει να γίνεται αφού προηγουμένως έχουμε τα δεδομένα της εδαφολογικής ανάλυσης.
• Ο σχεδιασμός του προγράμματος λίπανσης θα πρέπει να γίνεται αφού προηγουμένως ο παραγωγός έχει αποφασίσει για το είδος του τρόπου παραγωγής.
• Αν αποφασισθεί ο Βιολογικός τρόπος παραγωγής τότε ο παραγωγός θα πρέπει να τηρεί πιστά τους κανόνες της. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να έρχεται σε επαφή με τους Φορείς Πιστοποίησης προκειμένου να είναι και πιστοποιημένο το προϊόν του.
• Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν ανόργανα λιπάσματα καλό είναι να εφαρμόζει και κάποιες πρακτικές της οργανικής Γεωργίας.

Οργανική Ουσία

• Η ποσότητα της Οργανικής ουσίας που προστίθεται στο έδαφος για την βελτίωση της γονιμότητας του πρέπει να είναι μεγαλύτερη από τον βαθμό αποσύνθεσης της, σύμφωνα πάντα με τα αποτελέσματα της εδαφολογικής ανάλυσης.
• Η προετοιμασία του εδάφους με την χρήση οργανικών υποστρωμάτων και σκευασμάτων εξασφαλίζει την παρουσία και την βιωσιμότητα των μικροοργανισμών μέσα σε αυτό αυξάνοντας την απόδοση των καλλιεργειών.
• Ο χούμος είναι το ένα μέρος της οργανικής ουσίας, ωστόσο έχει πολύ μεγάλη επίδραση στην δομή των εδαφών.
• Όταν η παρουσία του χόυμου στο έδαφος έχει μηδενισθεί τότε η δομή του αλλάζει και γίνεται συνεκτικό, σχηματίζοντας μεγάλους σβώλους.
• Ο χούμος έχει καλή επίδραση στον αερισμό του εδάφους στην ικανότητα συγκράτησης του νερού, στην διηθητικότητα του και συμβάλλει στην μείωση του κινδύνου διάβρωσης του.
• Η περίσσεια αζώτου στο έδαφος επιταχύνει την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.
• Ανεπαρκής παρουσία αζώτου στο έδαφος επιβραδύνει την αποσύνθεσης τη οργανικής ουσίας με αποτέλεσμα να παρατηρούνται θρεπτικές ελλείψεις στην καλλιέργεια.
• Οι υψηλές θερμοκρασίες αλλά και βροχοπτώσεις μπορεί να είναι ευνοϊκές για την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας αλλά και την απώλεια της.

Μικροοργανισμοί του εδάφους

• Η χρήση εδαφικών υποστρωμάτων είναι πολύ σημαντική για την βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης του εδάφους εξασφαλίζει την παρουσία της οργανικής ουσίας αλλά και άλλων θρεπτικών.
• Η παρουσία των μικροοργανισμών στο έδαφος επιδρά στον κύκλο των θρεπτικών και παρέχει την πολλά οφέλη όπως η προστασία από ασθένειες, απορρόφηση διάφορων μεταλλικών στοιχείων, και την καλύτερη θρέψη των φυτών.
• Πηγή τροφής των μικροοργανισμών είναι η οργανική ουσία.

Κατεργασία Εδάφους

Μερικοί παράγοντες που καταστρέφουν ή υποβαθμίζουν το σύστημα του εδάφους.

• Ακάλυπτες επιφάνειες εδαφών εκτεθειμένες στην επίδραση του νερού και του ανέμου.
• Όργωμα του εδάφους όταν αυτό είναι υγρό ή πολύ ξηρό.
• Απομάκρυνση της οργανικής ουσίας του εδάφους χωρίς την εκ νέου δημιουργία της.
• Η χρήση της χημικών λιπασμάτων όπως η άνυδρος αμμωνία ή οποία επιταχύνει κατά πολύ την αποσύνθεση της αποσύνθεση της οργανικής ουσίας.
• Υπερβολική αζωτούχος λίπανση
• Η συσσώρευση νατρίου από την άρδευση ή των λιπασμάτων που περιέχουν νάτριο.
• Ζιζάνια

Είναι απαραίτητο, η καλλιέργεια να διατηρείται καθαρή από ζιζάνια για να διατηρείται η απόδοση και η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων σε υψηλά επίπεδα.
Ό έλεγχος των ζιζανίων γίνεται είτε με χημικά μέσα, είτε χειρωνακτικά, είτε με μηχανικά μέσα. Στην τελευταία περίπτωση χρειάζεται προσοχή για να μην καταστρέφονται οι ρίζες των φυτών της καλλιέργειας.
Κατά τα πρώτα χρόνια που τα φυτά της καλλιέργειας είναι ακόμη μικρά η η παρουσία των ζιζανίων την καθιστά πιο ευάλωτη στον ανταγωνισμό. Διάφορα είδη ζιζανίων από τα γένη των Oxalis, Solanum, Polygonum, Drymaria, Plantago, Cynodon, Paspalum, Setaria, Cyperus, κ.λ.π. έχουν βρεθεί στην καλλιέργεια. Οι Μηχανικές και φυσικές μέθοδοι για την καταπολέμηση των ζιζανίων είναι αποτελεσματικοί, φιλικοί με το περιβάλλον αλλά πιο δαπανηρές. Ετησίως απαιτούνται 4-5 βοτανίσματα για τον καλύτερο έλεγχο τους.

Έλεγχος των ζιζανίων

• Φροντίζουμε να απομακρύνουμε τα ζιζάνια από το έδαφος έγκαιρα στο κατάλληλο στάδιο και ειδικότερα για τα ετήσια ζιζάνια πριν την ολοκλήρωση του βιολογικού τους κύκλου (πριν ρίξουν τους σπόρους τους)
• Πρακτικές «ακαλλιέργειας» του εδάφους έχουν πολύ καλά αποτελέσματα στον έλεγχο των ζιζανίων.
• Η υψηλή πυκνότητα φυτών της καλλιέργειας σε συνδυασμό με το μικρότερο πλάτος γραμμών, όπου αυτό είναι εφικτό, και τον περιορισμό της περιεχόμενης υγρασίας στο έδαφος βοηθούν στον καλύτερο έλεγχο των ζιζανίων.
• Επειδή οι σπόροι των ζιζανίων βλασταίνουν όταν εκτίθενται στο φως του ήλιου φροντίζουμε να εκτελούμε εργασίες κατεργασίας εδάφους σε ώρες με χαμηλή ηλιοφάνεια, κατά την δύση.
• Επιλογή ζιζανιοκτόνων ανάλογα με το βιολογικό κύκλο των ζιζανίων το εγκεκριμένο φάσμα δράσης τους, αλλά και την περιεχόμενη δραστική ουσία που δεν θα πρέπει να επιδρά αρνητικά στην καλλιέργεια

Εχθροί


Οι αρωματικές καλλιέργειες είναι ευάλωτο στον τετράνυχο, στις αφίδες, σε διάφορους αλευρώδεις, στους θρύπες, στους βλαστορύκτες, καθώς και στους νηματώδεις.

• Εξαπόλυση θηρευτών, με χρήση ηθολογικών τεχνικών (παγίδες κίτρινου χρώματος) για την διατήρηση του φυλλώματος της καλλιέργειας χωρίς παράσιτα.
• Αποφυγή χημικών ουσιών που εξοντώνουν τους φυσικούς θηρευτές

Ασφάλεια

• Όλα τα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα είτε είναι οργανικά είτε είναι συνθετικά, είναι δηλητηριώδη και ο χειρισμός τους θα πρέπει να γίνεται με πολύ μεγάλη προσοχή.
• Τα όποια σκευάσματα που χρησιμοποιούμε θα πρέπει να είναι εγκεκριμένα και η χρήση τους να γίνεται πάντα με τις οδηγίες της εταιρείας παραγωγής και υπό την συνταγογράφηση και επίβλεψη Γεωπόνου επιστήμονα. Αυτό σημαίνει ότι διαβάζουμε αρκετά καλά τις οδηγίες και τις προδιαγραφές χρήσης, εφαρμόζουμε τις σωστές αναλογίες κ.ο.κ.
• Τήρηση των επιπέδων ορίων ασφαλείας του σκευάσματος κατά την εποχή συγκομιδής.
• Τήρηση μέτρων ασφαλείας για την εφαρμογή των φυτοφαρμάκων (χρήση γαντιών, μάσκας, προστατευτικά ρούχα κ.λ.π.)
• Άριστη γνώση των μέτρων χειρισμού και των διαδικασιών ασφάλειας στις περιπτώσεις που λαμβάνει χώρα κάποια δηλητηρίαση. (Κατάλληλες πρώτες βοήθειες, ύπαρξη κατάλληλων φαρμάκων στο κουτί πρώτων βοηθειών κ.λ.π.)
• Εκπαίδευση στην σωστή διαχείριση των σκευασμάτων
• Τήρηση αρχείου παρασίτων, μέτρων ελέγχου και αποτελεσμάτων είναι απαραίτητα για τον μελλοντικό σχεδιασμό.
• Τα σκευάσματα θα πρέπει να φυλάσσονται σε κατάλληλους αποθηκευτικούς χώρους και πλήρως ασφαλισμένοι.

Σε κάθε περίπτωση όλοι οι παραγωγοί θα πρέπει να ενημερώνονται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων σχετικά με την έγκριση των σκευασμάτων την αναγνώριση και τον έλεγχο των εντόμων.

Οι μετασυλλεκτικοί χειρισμοί αφορούν στην αποθήκευση του προϊόντος σε ξηρό περιβάλλον και χαμηλή θερμοκρασία.

Έλεγχος Ασθενειών

• Τήρηση προγράμματος διαχείρισης ασθενειών
• Η τακτική της ανίχνευσης ( scouting) της καλλιέργειας είναι απαραίτητη
• Η έγκαιρη ανίχνευση και διαχείριση της ασθένειας είναι απαραίτητη
• Ορθή αναγνώριση – ταυτοποίηση της ασθένειας
• Η επιλογή βιολογικών μέσων καταπολέμησης των ασθενειών αποτελεί πρώτη επιλογή.
• Λήψη γενετικού υλικού (σπόροι, μοσχεύματα, εμβόλια, κ.λ.π.) απαλλαγμένου από ασθένειες.
• Αποφυγή εγκατάστασης καλλιέργειας σε εδάφη με ιστορικό ασθενειών.
• Εφαρμογή αμειψισποράς
• Συλλογή και κάψιμο όλων των προσβεβλημένων φυτικών τμημάτων ή και των ίδιων των φυτών, με σκοπό τη μείωση των πηγών πρωτογενούς μολύσματος.
• Λήψη μέτρων για τον περιορισμό της υγρασίας στο περιβάλλον αναπτύξεως των φυτών (αραιή φύτευση, αποφυγή διαβροχής του φυλλώματος, κ.λ.π.).
• Αποφυγή άρδευσης με τεχνητή βροχή.
•  Απολύμανση όλων των εργαλείων
• Μέτρα για την καλή αποστράγγιση του εδάφους της καλλιέργειας

Διατήρηση της οργανικής ουσίας για την ενίσχυση της μικροβιακής δραστηριότητας στο έδαφος.
Συνεργασία με φυτοπαθολογικά εργαστήρια για το προσδιορισμό του αίτιου που προκάλεσε την ασθένεια ιδιαίτερα όταν αυτή συναντάται για πρώτη φορά.
Τήρηση αρχείου ασθενειών και αντιμετώπισης τους καθώς και των αποτελεσμάτων.

Η μεγάλη αγορά στον κόσμο για τα αιθέρια έλαια είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, ακολουθούμενες από την Ιαπωνία και την Ευρώπη.
Ωστόσο, η παραγωγή συνεχίζει να συγκεντρώνεται στην Ευρώπη, με επτά από τις μεγαλύτερες εταιρείες επεξεργασίας αιθέριου ελαίου στον κόσμο. Η Ιαπωνία αντιπροσωπεύει το 10% της παγκόσμιας ζήτησης. Η καναδική αγορά κυριαρχείται από την βιομηχανία αρωμάτων των Ηνωμένων πολιτειών.

Η Γαλλία κυριαρχεί στην αγορά αρωμάτων ανά τον κόσμο και η Ελβετία είναι ένας από τους ηγέτες στον φαρμακευτικό κλάδο.

Η Βρετανία και η Ινδία είναι γνωστό ότι κατέχουν σημαντική θέση στον τομέα των αρωματικών.

Βασικό πρόγραμμα παραγωγής

• Προετοιμασία Εδάφους (δειγματοληψία εδάφους, ανάλυση, όργωμα σβάρνισμα κ.λ.π.)
• Πολλαπλασιασμός φυτών (σπόρος, μοσχεύματα, ριζώματα, κ.λ.π.)
• Ημερομηνία σποράς, Φύτευσης
• Ανάπτυξη της καλλιέργειας
• Άρδευση
• Λίπανση (κάθε τύπος ξεχωριστά)
• Έλεγχος των ζιζανίων
• Έλεγχος εχθρών (κάθε μέθοδος ξεχωριστά)
• Έλεγχος Ασθενειών (κάθε μέθοδος ξεχωριστά)
• Συγκομιδή
• Μετασυλλεκτικοί χειρισμοί ( απόσταξη, εκχύλιση, ξήρανση, διάθεση νωπού προϊόντος)

Χρήσεις

Εκτιμάται ότι:


• το 50% των φυτών που εμπορεύονται παγκοσμίως χρησιμοποιείται στις βιομηχανίες τροφίμων

• Το 25% χρησιμοποιείται για την παραγωγή καλλυντικών

• Το 20% για θεραπευτικές χρήσεις στις Φαρμακοβιομηχανίες

• Και ένα 5% για άλλες εφαρμογές (παραγωγή εντομοκτόνων) (International Trade Center, 1982)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Centre for the Promotion of Imports from Developing Countries (CBI’s). 2007. Essential Oils. CIB Market Survey: The market for natural ingredients for cosmetics in the EU. On line: http://www.cbi.eu. Accessed 09 August 2006.

Πηγή : Πράσινο Δημιουργήν, Συντάκτης: ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ