Τα θεωρούμε κοινά και δεδομένα, τα βλέπουμε γύρω μας και τις περισσότερες φορές τα προσπερνάμε χωρίς να βρίσκουμε σε αυτά τίποτε άλλο πέρα από την ομορφιά ή το άρωμά τους που μπορεί να θαυμάσουμε εκείνη τη στιγμή. Και όμως, τα ελληνικά φυτά δεν είναι καθόλου συνηθισμένα: ξεχωρίζουν παγκοσμίως για τις ιδιότητές τους, και μάλιστα με τη «βούλα» του μεγαλύτερου στο είδος του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος, που ολοκληρώθηκε πριν από δύο χρόνια. Τώρα γίνονται όχημα και για μια επαναστατική καινοτομία στον χώρο της κοσμετολογίας. Απομονώνοντας από την καστανιά της Αρκαδίας τη λουπεόλη, δραστική ουσία πολλαπλώς ευεργετική αλλά δύσκολη στον χειρισμό της, έλληνες επιστήμονες κατορθώνουν για πρώτη φορά να την «περάσουν» σε καλλυντικά που όπως έδειξαν οι μελέτες στο εργαστήριο και οι κλινικές δοκιμές έχουν εξαιρετική αντιγηραντική δράση.
Ελληνικό success story
Το ελληνικό success story – ναι, υπάρχουν και τέτοια, παρά την κρίση – ξεκίνησε το 2010 με το AGROCOS (σύζευξη των Agrochemical και Cosmetic), ένα τετραετές ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα με επικεφαλής τη Φαρμακευτική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και την εταιρεία Κορρές. Η ελληνική αυτή πρωτοβουλία με αντικείμενο μια εκτεταμένη πρωτογενή έρευνα στα φυσικά προϊόντα – τη μεγαλύτερη που έχει γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο – έβαλε στόχο να μελετήσει και να πιστοποιήσει για πρώτη φορά ως προς την αγροχημική και καλλυντική τους δράση τους δευτερογενείς μεταβολίτες φυτών από περιοχές με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον πλανήτη. Το όλο έργο, το οποίο έγινε σε συνεργασία με μεγάλα ευρωπαϊκά ερευνητικά κέντρα αλλά και φορείς από τις χώρες που προσέφεραν δείγματα, κράτησε 70 ερευνητές επί 115.000 ώρες στα εργαστήρια. Οπως όμως αποδείχθηκε, άξιζε τον κόπο. Δεν απέφερε μόνο σπουδαίες γνώσεις αλλά και έναν έπαινο, καθώς το AGROCOS θεωρήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα του τομέα του και χαρακτηρίστηκε ένα επιτυχημένο μοντέλο που πρέπει να εφαρμοστεί στα νέα ευρωπαϊκά προγράμματα HORIZON 2020.
Η πρώτη κρέμα με λουπεόλη δημιουργήθηκε από την Κορρές
Η χώρα μας ήταν εκείνη που «εκπροσώπησε» την Ευρώπη, αφού διαθέτει την πιο πλούσια χλωρίδα στην ήπειρό μας (η Ελλάδα είναι το μοναδικό hot spot βιοποικιλότητας στην Ευρώπη με 6.000 φυτά, εκ των οποίων περίπου 1.200 είναι ενδημικά), ενώ παράλληλα μελετήθηκαν είδη από τον Παναμά στην Κεντρική Αμερική, τη Γαλλική Γουιάνα στη Νότια Αμερική, τη Νότια Αφρική, τη Μαδαγασκάρη στον Ινδικό Ωκεανό και τη Νέα Καληδονία στην Ωκεανία. Τα φυτικά είδη επελέγησαν με βάση τις αναφορές που υπήρχαν στη βιβλιογραφία, ξεκινώντας από τα αρχαία συγγράμματα, καθώς και την εμπειρική γνώση. Ειδικά ως προς την καλλυντική δράση τους μελετήθηκαν 1.800 φυτά (τα 450 από την Ελλάδα) και 3.600 εκχυλίσματα, από τα οποία απομονώθηκαν σταδιακά οι καθαρές ουσίες.
«Αφού έγινε η συλλογή του φυτικού υλικού προσπαθώντας, όταν δεν επρόκειτο για μονοετή φυτά, να χρησιμοποιήσουμε κατά κύριο λόγο ανανεώσιμες πηγές όπως τα φύλλα, κάναμε την εκχύλιση με συγκεκριμένους διαλύτες και στη συνέχεια προχωρήσαμε στην κλασμάτωση των εκχυλισμάτων για να οδηγηθούμε σε καθαρές ουσίες» λέει στο «Βήμα» ο καθηγητής ΛέανδροςΣκαλτσούνης, διευθυντής του Τομέα Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρμακευτικής Σχολής του ΕΚΠΑ και συντονιστής του προγράμματος, εξηγώντας τη διαδικασία. Εξετάζοντας την αντιοξειδωτική, αντηλιακή και λευκαντική δράση τόσο των εκχυλισμάτων όσο και των καθαρών ουσιών που έπαιρναν από κάθε φυτό οι επιστήμονες δημιούργησαν μια πολύτιμη βάση δεδομένων τα οποία πολλές φορές οδήγησαν σε εκπλήξεις. Μία από αυτές κρυβόταν στα φύλλα της καστανιάς.
Πρωταθλητής εξ Αρκαδίας
Οι ερευνητές επέλεξαν να μελετήσουν την αρκαδική καστανιά επειδή στην ορεινή Αρκαδία επικρατούν εξαιρετικά καλές συνθήκες για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου δέντρου. Και, όπως αποκαλύφθηκε, οι Αρκάδες έχουν έναν επιπλέον λόγο να είναι υπερήφανοι για την καστανιά τους αφού από όλα τα φυτά του κόσμου αναδείχθηκε στα top performers στην αντιοξειδωτική δράση. Το εκχύλισμα των φύλλων της περιέχει φλαβονοειδή και κατεχίνες καθώς και ένα φάσμα άλλων ουσιών που όλες μαζί – σε συνέργεια, όπως λένε οι ειδικοί – φάνηκαν να έχουν εξαιρετική αντιγηραντική αλλά και πολύ καλή αντηλιακή και λευκαντική δράση.
Στα συστατικά της καστανιάς περιλαμβάνεται και η λουπεόλη, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί ένα ισχυρό αντιφλεγμονώδες και επουλωτικό μόριο, το οποίο εμπλέκεται σε πολλούς μηχανισμούς του ανθρώπινου οργανισμού, από αυτούς που συνδέονται με τη γήρανση ως και κάποιους που σχετίζονται με σοβαρές ασθένειες. Παρά το γεγονός ότι έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη ορισμένων φαρμάκων, η λουπεόλη αποτελεί μια επίμονα «δύσκολη», αδιάλυτη ουσία που όποιος ασχολείται με τα καλλυντικά συνήθως «αφήνει στην άκρη»: δεν διαλύεται ούτε σε νερό ούτε σε έλαιο ούτε σε αλκοόλη, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κοσμετολογία.
Ο τολμών νικά
Οι επιστήμονες του ερευνητικού τμήματος της εταιρείας Κορρές αποφάσισαν ωστόσο να τολμήσουν το… ακατόρθωτο, να ψάξουν δηλαδή να βρουν έναν τρόπο ώστε να μπορέσουν να εισαγάγουν τη λουπεόλη στα προϊόντα τους. «Για εμάς στα καλλυντικά η αντιφλεγμονώδης δράση σημαίνει πολλά, γιατί στην ουσία όταν θέλουμε να επανορθώσουμε μια ρυτίδα ο μηχανισμός που μας ενδιαφέρει είναι ο μηχανισμός της επούλωσης» λέει στο «Βήμα» η Λένα Φιλίππου, επικεφαλής του Τμήματος Καινοτομίας της εταιρείας. «Βασιζόμενοι λοιπόν σε αυτή την ιδιότητα αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τη λουπεόλη σαν καθαρή ουσία». Οι έλληνες ερευνητές σκέφτηκαν να δοκιμάσουν έναν δραστικό φορέα της βιοτεχνολογίας που έκανε πρόσφατα την εμφάνισή του: το ενεργό πλέγμα υαλουρονικού οξέος. Περιγράφοντάς το με απλά λόγια θα λέγαμε ότι είναι μια «θήκη» από υαλουρονικό οξύ η οποία κλείνει μέσα της μια δραστική ουσία και την απελευθερώνει όταν εισχωρήσει στο δέρμα. Σε συνεργασία με τους ευρωπαίους επιστήμονες που διαθέτουν τη συγκεκριμένη τεχνογνωσία το εργαστήριο της Κορρές πέτυχε τελικώς μια παγκόσμια καινοτομία: δημιούργησε ένα εντελώς νέο δραστικό μόριο, το Active HALupeol, το οποίο περικλείει μέσα σε πλέγμα υαλουρονικού οξέος καθαρή λουπεόλη από την αρκαδική καστανιά και βιταμίνη Ε.
Το μεγάλο στοίχημα επετεύχθη, όμως αφού δημιουργήθηκε το νέο μόριο έπρεπε να εξεταστεί και ως προς τη δράση που έχει στους μηχανισμούς του δέρματος. Ετσι το εργαστήριο της Κορρές προχώρησε σε μελέτες σε καλλιέργειες κυττάρων και σε περαιτέρω in vitro πειράματα, σε συνεργασία με ερευνητές από το Ινστιτούτο Βιολογίας του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και το Τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ. Στα πειράματα που έγιναν με καλλιέργειες κυττάρων ελέγχθηκε η αντιοξειδωτική και η αντιφλεγμονώδης δράση, με θεαματικά αποτελέσματα. Στο αντιοξειδωτικό «κομμάτι» για παράδειγμα, τα κύτταρα εξετέθησαν αρχικά σε υπεροξείδιο του υδρογόνου, ένα ισχυρό τοξικό, και στη συνέχεια στο Active HALupeol παρουσία του υπεροξειδίου του υδρογόνου. «Είδαμε ότι η λουπεόλη εξουδετερώνει το τοξικό στρες και τα κύτταρα ουσιαστικά επανέρχονται πλήρως» αναφέρει η κυρία Φιλίππου.
Πρωτεόσταση: φρένο στη φθορά
Στα περαιτέρω πειράματα in vitro εξετάστηκε η επίδραση του μορίου στην έκφραση των γονιδίων και στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία (extracellular matrix), δηλαδή στη δομή της επιδερμίδας. «Στο γονιδιακό επίπεδο ουσιαστικά ελέγξαμε την πρωτεόσταση. Η πρωτεόσταση είναι η ομοιόσταση των πρωτεϊνών, δηλαδή η ισορροπία των υγιών σε σχέση με τις κατεστραμμένες πρωτεΐνες στα κύτταρα» εξηγεί η κυρία Φιλίππου. «Στην ουσία οι γνωστοί μηχανισμοί της πρωτεόστασης είναι τρεις: το πρωτεάσωμα, η αυτοφαγία και τα μόρια που λέγονται chaperons». Οι μηχανισμοί αυτοί κωδικοποιούνται από συγκεκριμένα γονίδια και στα πειράματα φάνηκε, όπως αναφέρει, ότι το Active HALupeol τα ενεργοποιεί όλα κατά σειρά.
«Αυτό δείχνει ότι έχει μια συνολική δράση στο να ενεργοποιεί τους μηχανισμούς της πρωτεόστασης. Σημαίνει δηλαδή ότι βοηθάει το κύτταρο να αποτοξινωθεί και να διατηρήσει σε καλή ποιότητα το εσωτερικό του. Δύο πράγματα πρέπει να συμβούν για να επιτύχει κάτι τέτοιο: πρέπει να διώξει κατεστραμμένες πρωτεΐνες για να μην υπάρχει φθορά και να δημιουργήσει νέες πρωτεΐνες. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό και μας επιτρέπει να δείξουμε και την επαναστατική δράση του μορίου» τονίζει η ερευνήτρια. «Γιατί όταν απομακρύνεις τοξίνες, αποδεσμεύεις αμινοξέα, δομικά μόρια, και φτιάχνεις καινούργιες υγιείς πρωτεΐνες, είναι σαν να ακυρώνεις κομμάτι της φθοράς. Να επανορθώνεις κομμάτι της φθοράς».
Boost σε ελαστίνη και κολλαγόνο
Σημαντική δράση, όπως υπογραμμίζει η κυρία Φιλίππου, διαπιστώθηκε και στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία, όπου το νέο μόριο φάνηκε να μειώνει την ενεργότητα της ελαστάσης και της κολλαγενάσης ενισχύοντας αντίστοιχα την παραγωγή της ελαστίνης και του κολλαγόνου – δύο πρωτεϊνών που έχουν βασικό ρόλο στη διατήρηση της τρισδιάστατης δομής της επιδερμίδας. «Αν κοιτάξει κάποιος τα στρώματα των κυττάρων της επιδερμίδας, όλο το συνεκτικό υγρό ανάμεσα από τα κύτταρα, αυτό που λέμε εξωκυττάριο υγρό, αποτελείται κατ’ εξοχήν από κολλαγόνο και ελαστίνη» λέει. «Οπότε όταν επεμβαίνουμε εκεί και μπορούμε να προστατεύσουμε αυτές τις ουσίες, στην ουσία διατηρούμε το σχήμα του δέρματος, τη δομή, την πυκνότητά του, και φθάνουμε σε επανόρθωση ακόμη και στο βάθος των ρυτίδων».
Με τέτοιες επιδόσεις το Active HALupeol έδειξε ότι αξίζει όχι να μείνει αλλά να… βγει στο ράφι και έτσι δημιουργήθηκε η νέα αντιρυτιδική και συσφιγκτική σειρά Καστανιά Αρκαδική της Κορρές, η οποία θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο μήνα. Οι κλινικές δοκιμές που έγιναν στα προϊόντα της – οι οποίες περιελάμβαναν και crash test με δημοφιλή αντιρυτιδική κρέμα της επιλεκτικής αγοράς (σε… μετάφραση: high end προϊόν με πολλαπλάσια τιμή) – δείχνουν ότι είναι πολλά υποσχόμενη: 100% των γυναικών που συμμετείχαν στη δοκιμή της μιας κρέμας διαπίστωσε μείωση ρυτίδων και πιο σφριγηλή, ενυδατωμένη, λαμπερή και απαλή επιδερμίδα ενώ στο crash test, που έγινε με άλλο προϊόν της σειράς, 81% διαπίστωσε μείωση ρυτίδων με την κρέμα της Κορρές σε σχέση με 72% που διαπίστωσε μείωση ρυτίδων με το δημοφιλές ανταγωνιστικό προϊόν.
Η εμπορική αξία της ελληνικής μοναδικότητας
Η αρκαδική καστανιά ήταν ο πρωταθλητής, αφού αναδείχθηκε παγκοσμίως στους top performers στην αντιοξειδωτική δράση, όμως δεν ήταν το μόνο ελληνικό είδος που ξεχώρισε στον διεθνή φυτικό χάρτη. Πολλά εγχώρια φυτά, μεταξύ αυτών και ενδημικά, διακρίθηκαν τόσο για την καλλυντική όσο και για την αγροχημική τους δράση – στην οποία μάλιστα και πρωταγωνίστησαν σε σχέση με τα φυτά του υπόλοιπου πλανήτη. Για να αναφέρουμε μόνο μερικά παραδείγματα: ο κορμός της μουριάς – μία ακόμη έκπληξη – αποκαλύφθηκε ότι είναι εξαιρετικά ισχυρό λευκαντικό. Το ίδιο και τα άνθη και οι ρίζες από τον λευκό ελλέβορο ή βέρατρο (δηλητήριο αλλά και φάρμακο γνωστό από την αρχαιότητα) τα οποία αποδείχθηκαν πλούσια σε οξυρεσβερατρόλη και φλαβονοειδή που αναστέλλουν την πρωτεΐνη τυροσινάση. Ο ελελίφασκος (Salvia candidissima), συγγενής του φασκόμηλου, μαζί με την κενταύρια της Αττικής (Centaurea attica), δημοφιλές φαρμακευτικό φυτό της αρχαιότητας, όπως και το μούρο, ανακηρύχθηκαν ισχυρά μυκητοκτόνα. Το κεφαλάγκαθο (Echinops spinosissimus), ένα είδος γαϊδουράγκαθου, και το κολχικό του Παρνασσού (Colchicum parnassicum) εμφάνισαν ισχυρές ιδιότητες εντομοκτόνου.
Κάτι πολύ σημαντικό λοιπόν που κατέδειξε μεταξύ άλλων το πρόγραμμα AGROCOS ήταν ο μεγάλος φυσικός πλούτος της χώρας μας, ο οποίος, όπως δείχνει το παράδειγμα της αρκαδικής καστανιάς, μπορεί να ανοίξει δρόμους για την ανάπτυξη οδηγώντας και σε οικονομικό πλούτο. «Εχουμε μια μοναδική βιοποικιλότητα με έναν μεγάλο αριθμό (6.000) φυτών αλλά κυρίως με έναν πολύ μεγάλο αριθμό (1.200 περίπου) ενδημικών φυτών, δηλαδή φυτών τα οποία βρίσκονται μόνο στη χώρα μας. Στη Βρετανία, π.χ., υπάρχουν 1.550 φυτά και μόνο 16 είναι ενδημικά, στη Γερμανία 2.700 με 6 ενδημικά και στη Γαλλία 4.650 με 133 ενδημικά» λέει ο Λέανδρος Σκαλτσούνης, καθηγητής στη Φαρμακευτική Σχολή του ΕΚΠΑ. «Και είναι προφανές ότι μέσα από αυτή τη μεγάλη βιοποικιλότητα μπορούν να αναπτυχθούν εμπορικά προϊόντα με μεγάλο ενδιαφέρον στη φαρμακευτική βιομηχανία, στη βιομηχανία καλλυντικών και στη βιομηχανία συμπληρωμάτων διατροφής. Αυτό είναι κάτι που πραγματικά μπορεί να δώσει μια ώθηση στην οικονομία της χώρας διότι υπάρχει μια μοναδικότητα και αυτή η μοναδικότητα μπορεί να δώσει πολύ μεγάλη προστιθέμενη αξια στο εμπορικό προϊόν».
Οπως φαίνεται από το success story της αρκαδικής καστανιάς, η οποία δεν είναι ενδημικό φυτό της Ελλάδας, η επιτυχία μπορεί μάλιστα να έρθει από εκεί που κανείς δεν περιμένει. Τα φύλλα του δέντρου ήταν εμπορικά άχρηστα, τώρα όμως βρίσκουν νέα αξία και η εταιρεία Κορρές συνεργάζεται με βιολογικούς καλλιεργητές της Αρκαδίας για τη συλλογή τους. Και άλλα «ταπεινά» φυτά μπορούν όμως να αποβούν προσοδοφόρα και μάλιστα σε ορεινές περιοχές που δεν προσφέρονται ιδιαίτερα για καλλιέργειες – ένα τέτοιο είναι για παράδειγμα το τσάι του βουνού. «Το ένα στρέμμα παράγει 200 κιλά τσάι του βουνού το οποίο σήμερα πωλείται περίπου δέκα ευρώ το κιλό» αναφέρει ο καθηγητής. «Οπότε ένα στρέμμα έχει μια απόδοση 2.000 ευρώ».
Κανένα σχόλιο