Παράγοντες που επηρεάζουν την ποιοτική και ποσοτική απόδοση των φυτών.

Είναι φανερό ότι η συγκομιδή των θεραπευτικών φυτών, πρέπει να γίνεται τη στιγμή που το φυτό έχει αποκτήσει το μέγιστο δυνατό των επιθυμητών ιδιοτήτων του. Γιατί βέβαια οι θεραπευτικές ιδιότητες ολόκληρου του φυτού ή τμήματός του, σχηματίζονται κατά την ανάπτυξη του φυτού, σε ορισμένα στάδια αναπτύξεως. Έτσι, εάν η ανάπτυξη και η απόδοση του φυτού δεν επηρεαζόταν από διάφορους παράγοντες, θα ήταν αρκετή μια σχετική οδηγία, που είναι βγαλμένη από την πείρα. Όμως τα πράγματα δεν έχουν έτσι, γιατί διάφοροι συντελεστές (όπως και η μη έγκαιρη συγκομιδή, που μεταβάλλει το αποτέλεσμα) επηρεάζουν λίγο ή πολύ την ανάπτυξη και ρυθμίζουν το σχηματισμό των ενώσεων που θα αποδώσουν τις ορισμένες ιδιότητες του φυτού.

Η επίδραση του κλίματος γίνεται φανερή, αν λάβουμε υπόψιν ότι τα φυτά, μονοετή ή διετή, μπορούν να μεταβληθούν σε πολυετή, με την αλλαγή του κλίματος προς το θερμότερο – με μεταφορά των φυτών από τα βορειότερα, στα νοτιότερα. Τα φυτά της οικογένειας των Χειλανθών, αν εξαιρέσουμε τη Μέντα, που υπάγεται σ’ αυτήν την οικογένεια, στις θερμές χώρες, είναι πιο πλούσιες σε αιθέριο έλαιο. Το Ακόνιτο το ορεινό, είναι πιο δραστικό από εκείνο της πεδιάδας. Πιο γενικά, τα φυτά των θερμών χωρών, είναι πιο πλούσια σε δραστικά υλικά, από εκείνα των των ψυχρών χωρών. Έτσι, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα, ότι κάθε φυτό πρέπει να το συγκομίζουμε στο τόπο του, εκτός αν έχει εγκλιματισθεί, από χρόνια καλλιέργεια, ή αν το φυτό μεταφέρθηκε σε παρόμοιο τόπο με εκείνον στον οποίο γεννήθηκε.

Είναι γνωστό, ότι τα παραθαλάσσια μέρη παρουσιάζουν την ανάπτυξη ορισμένων φυτών (ορισμένη χλωρίδα), σύμφωνα με τη σύσταση του εδάφους. Αυτό συμβαίνει γιατί το κάθε είδος φυτού, έχει τις απαιτήσεις του ως προς τη “φυσική σύσταση” του εδάφους και ως προς τα θρεπτικά για το φυτό χημικά συστατικά του. Έτσι βλέπουμε, ότι ορισμένα φυτά φυτρώνουν σε εδάφη που έχουν αρκετό ασβέστιο (όπως είναι η Παπαρούνα και διάφορα αρωματικά), ενώ η Σαπωνάρια και το Τουσσιλάγκιο ευδοκιμούν σε εδάφη αργιλοαμμώδη. Η Αγριάδα και η Φτέρα σε εδάφη πυριτικά και ανάλογα- γενικότερα- με το κατά πόσο το έδαφος είναι υγρό ή στεγνό. Σε εδάφη υγρά, τα αρωματικά φυτά χάνουν το άρωμά τους και μπορεί να καταλήξουν ακόμα και σε δηλητηριώδη. Η Βαλεριάνα σε χαμηλά εδάφη, χάνει τις ιδιότητές της.

Τα νεαρά φυτά, δεν περιέχουν τα συστατικά που πρέπει, ενώ τα προχωρημένης ηλικίας βρίσκονται σε μειονεκτική κατάσταση. Πιο γενικά, οι στιγμές πριν την καρποφορία, είναι οι καταλληλότερες για τη συγκομιδή.

Οι φυτικές ασθένειες και παθήσεις, μεταβάλλουν πολύ τη σύνθεση του φυτού. Για το λόγο αυτό, πρέπει να συλλέγονται τα τελείως υγιή φυτά.

Τα φυτά που μαζεύονται με καιρό ξηρό και ζεστό, διατηρούνται πολύ καλύτερα. Όταν δε, χρησιμοποιηθούν φρέσκα, είναι πιο δραστικά.

Ότι η καλλιέργεια των φυτών έχει σημαντική επίδραση πάνω στις ιδιότητες των θεραπευτικών φυτών, είναι πράγμα γνωστό, αλλά και εύκολα αντιληπτό. Είναι τόση η επίδραση της καλλιέργειας ενός φυτού που είναι αυτοφυές, ώστε ένα φυτό που έχει αγκάθια στη φυσική βλάστησή του, όταν καλλιεργηθεί μπορεί να χάσει τα αγκάθια του. Ορισμένα φυτά που ζουν ένα χρόνο, με την καλλιέργεια και την προστασία τους από το κρύο, μεταβάλλονται σε φυτά διετή. Φυτά που στη φύση έχουν δυνατό άρωμα ή δριμεία γεύση, με την καλλιέργεια χάνουν ένα μέρος από αυτές τους τις ιδιότητες- χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του πικρού Ραδικιού, που με την καλλιέργειά του, γίνεται πολύ λιγότερο πικρό. Φυτά με δραστικά συστατικά- όπως είναι η Ντιτζιτάλις- με την καλλιέργειά τους, γίνονται λιγότερο ή πολύ λιγότερο δραστικά. Αλλά συμβαίνει και το αντίθετο, για ορισμένα φυτά, όπως είναι της οικογένειας των Σταυρανθών (π.χ. το Κάρδαμο), που με την καλλιέργειά τους εντείνονται οι ιδιότητές τους. Και ακόμη, όπως είναι πολλά φυτά της οικογένειας των Σκιαδανθών (π.χ. ο Άνηθος), που με την καλλιέργειά τους γίνονται πιο αρωματώδη.

Η συγκομιδή των ριζών και των ριζωμάτων, γίνεται την άνοιξη, όταν αρχίσουν να φαίνονται τα φύλλα. Κατά το φθινόπωρο, που συνήθως μαζεύονται οι ρίζες, η συγκομιδή τους γίνεται όταν πέσουν όλα τα φύλλα και το στέλεχος στα διετή φυτά. Προκειμένου για πολυετή φυτά, οι ρίζες μαζεύονται όταν το φυτό είναι ηλικίας μερικών ετών. Αυτά ισχύουν και για τους κονδύλους.

Γενικότερα, η συγκομιδή να μη γίνεται ποτέ αμέσως μετά τη βροχή και να καθαρίζονται, να πλένονται και να στεγνώνονται όλα τα μέρη του φυτού.

Οι βολβοί μαζεύονται το φθινόπωρο, τα δε μπουμπούκια την άνοιξη.

Για τα φυτά που μαζεύονται τα στελέχη τους (π.χ. Σολανό το γλυκόπικρο), η συγκομιδή τους γίνεται το φθινόπωρο, ύστερα από το πέσιμο των φύλλων. Κόβονται σε μικρά κομμάτια και ξηραίνονται. Τα φρέσκα στελέχη της Αγγελικής, μαζεύονται το καλοκαίρι. Το ξύλο μαζεύεται το χειμώνα. Οι φλοιοί μαζεύονται από φυτά, που δεν είναι ούτε πολύ νέα, ούτε πολύ παλαιά- την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Να έχουμε υπόψιν, ότι ο φλοιός του μητρικού φυτού (παλαιός), δεν είναι ο καλύτερος.

Όταν αρχίσουν ναι φαίνονται τα μπουμπούκια των άνθεων. Εξαιρούνται: το Κενταύριο και η Μερκουριάλις, που γι’ αυτά η συγκομιδή γίνεται κατά την άνθιση και τη γονιμοποίηση. Τότε το πρώτο είναι πιο πικρό και το δεύτερο πιο καθαρτικό. Τα φύλλα των αρωματικών φυτών μαζεύονται μαζί με τα άνθη, γιατί έχουν τα ίδια συστατικά, όπως και οι ανθισμένες κορυφές. Να μη μαζεύονται ποτέ όλα τα φύλλα από το νέο φυτό, που έχει μεγάλη διάρκεια ζωής.

Όταν πλησιάζει η γονιμοποίηση και αυτό συμβαίνει όταν αρχίζει το άνοιγμα των ανθέων. Για ορισμένα όμως φυτά, όπως είναι το Χαμομήλι, η Άρνικα, το Τουσσιλάγκο, η συγκομιδή πρέπει να γίνεται πριν ανοίξουν τα άνθη, γιατί τα άνθη των φυτών αυτών εξελίσσονται και μετά τη συγκομιδή. Φυτά όπως είναι το Χαμομήλι, η Αλθαία, το Μπορράγκο, που όλα τους τα μέρη, έχουν τα ίδια συστατικά, μαζεύονται ολόκληρα.

Όταν έχουν τελείως αναπτυχθεί, λίγο πριν ή λίγο μετά την πλήρη ωρίμανση.

Πριν τη φυσική τους ξήρανση.

Των σαρκωδών καρπών, όταν οι καρποί είναι ώριμοι (όπως π.χ. το Κολοκύθι και το Κυδώνι).