Του Σταμάτη Λ. Σεκλιζιώτη
Γεωπόνου (ΑΠΘ) – Αρχιτέκτονα Τοπίου (PhD)
Στην Ανάγκη και η Επινόηση…..
|
|
| Νέα Υόρκη 1943, παιδιά εκπαιδεύονται στη λαχανοκομία, σε ταράτσα κεντρικού κτιρίου στα πλαίσια του κινήματος των victory gardens |
Φεύγοντας οι νέοι από τις αγροτικές περιοχές για να καταταγούν στο στρατό στους δύο παγκόσμιους Πόλεμους, οδήγησαν στην ανάγκη δημιουργίας της αστικής γεωργίας που θα βόηθαγε στην επιβίωση του αστικού πληθυσμού….
Η Ευρωπαϊκή και αργότερα Αμερικανική πρακτική της δημιουργίας «αστικών εδώδιμων κήπων» αρχίζει το 1917 παίρνοντας και το όνομα «war gardening» λόγω του 1ου παγκόσμιου πολέμου όταν ερήμωσαν οι αγροτικές περιοχές από αγρότες ενώ η τροφοδοσία με τρόφιμα των μεγάλων αστικών κέντρων έγινε ιδιαίτερα προβληματική υποθάλποντας την αισχροκέρδεια, την εκμετάλλευση και τη σκόπιμη ανεπάρκεια.
Στο κίνημα «Κήποι της Νίκης» (Victory Gardens) το οποίο ουσιαστικά άρχισε από τη Βρετανία, συμμετείχαν 20 εκατομμύρια αμερικανοί οι οποίοι στη διάρκεια του πολέμου παρήγαγαν το 40% της εθνικής τους κατανάλωσης, με αποτέλεσμα να ανακουφίζονται αφ’ ενός ο αστικός πληθυσμός, αφ’ ετέρου να ανεφοδιάζεται ανεμπόδιστα ο στρατός με τρόφιμα.
Οι Δραστηριότητες που περιλαμβάνει η σύγχρονη «αστική γεωργία» είναι «εντατικά συμμετοχικές» ενώ μεταμορφώνουν τον ανοικτό διαθέσιμο χώρο σε υπαίθριο διδασκαλείο και εργαστήριο παραγωγής ειδών πρώτης ανάγκης για κάθε ηλικία και για διαφορετικές προτιμήσεις.
Από τους Victory Gardens και τα Allotments της Αγγλίας στις σημερινές λίστες αναμονής…
Εκτίναξη των τιμών στα σουπερμάρκετ μαζί με την ανησυχία που προκαλεί η αλλοίωση του περιβάλλοντος, η όλο και πιο λιγοστή διαθεσιμότητα τροφής παγκοσμίως και οι αποτυχημένες διατροφικές στρατηγικές για ανακούφιση μεγάλων μερίδων του πληθυσμού, οδήγησαν π.χ. στη Βρετανία σε μακρές λίστες αναμονής (μέχρι και 5 χρόνια) για παραχώρηση μικρών δημοτικών κήπων ώστε να καλλιεργούν οι ίδιοι τα λαχανικά τους, γεγονός που εκτόξευσε στα ύψη τις πωλήσεις σπόρων λαχανικών τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στη Βρετανία αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου, με τους Ευρωπαίους να προηγούνται ως προς τη μαζικότητα, την ιστορική παράδοση «σε εδώδιμους κήπους» και την περισσότερο ποιοτική διατροφική παιδεία και συνείδηση σε σχέση με τους Αμερικανούς της πόλης οι οποίοι παρά την στροφή των τελευταίων ετών, παγκοσμίως τους χαρακτηρίζουν για «κακής ποιότητας» διαιτητικές συνήθειες (dog food, junk food, plastic food, κλπ)
Το Ένστικτο της Επιβίωσης
Ο αστικοποιημένος άνθρωπος έχει «απομακρυνθεί από το έδαφος» και το τίμημα είναι μεγάλο. Η αναζήτηση της τροφής πάει χιλιάδες χρόνια πίσω στην εποχή του «ανθρώπου κυνηγού» και του «ανθρώπου οικιστή του δασικού δαπέδου…» της χορταρένιας καλύβας (primitive huts), της σποράς και της συγκομιδής….!!! Σήμερα τα ένστικτα επιβίωσης & οι σύγχρονες ευαισθησίες εκδηλώνονται με τις επιστροφές στο ελάχιστο χώμα του κήπου, του προκήπιου και της γλάστρας.
Τα σταθερά οφέλη από την Αστική Γεωργία, από Παλιότερα και μέχρι Σήμερα συνοψίζονται στα παρακάτω:
- Κοινωνικοοικονομική αξιοποίηση ανοικτών χώρων και κάθε διαθέσιμης επιφάνειας στον αστικό ιστό (από τα πάρκα μέχρι τους κήπους και τις μικρές «πρασιήδες» που συντηρούσαν τους αρχαίους Αθηναίους.. οι γνωστές πρασιές)…..
- Εξοικείωση με τη γη και «επαφή με το έδαφος – πηγή τροφής «ο αγρός» σε αντίθεση με το «άστυ»
- Επαφή με τα εδώδιμα βοτανικά είδη, την παραγωγή, τις γεωργικές πρακτικές και την απόκτηση γνώσης και εμπειριών κοντά στην κατοικία
- Κοινωνική αλληλεπίδραση των πολιτών και αποκατάσταση του «νοήματος της γειτονιάς»
- Παραγωγή ειδών διατροφής πρώτης ανάγκης κυρίως φρούτων και λαχανικών σε εποχές διατροφικής κρίσης γέννημα οικονομικής ύφεσης, πολέμου ή φυσικών καταστροφών, δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας.
- Παραγωγή ειδών διατροφής από τους ίδιους τους καταναλωτές σε νωπή και μεταποιημένη μορφήεκπαιδεύοντας και επιμορφώνοντας τους συμμετέχοντες
- Παραγωγή ειδών της προτίμησης του καταναλωτή τα οποία δεν είναι πάντοτε διαθέσιμα στην αγορά
- Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η γεωργική βιοποικιλότητα με χρήση (πιλοτική στην αρχή και συστηματική αργότερα) ενδημικού γενετικού υλικού (σπόροι, βολβοί, σπορόφυτα, δενδρύλλια)
- Τόνωση των τοπικών αγορών «εισροών, αναλώσιμων, καλλιεργητικού εξοπλισμού και εργαλείων κηποτεχνίας»
- Απόκτηση καλλιεργητικής, διαιτητικής και διατροφικής γνώσης και υιοθέτηση συνηθειών υγιεινής διατροφής
- Σωματική άσκηση – Ψυχοσωματική θεραπεία και αποκατάσταση, μέσα από κηποτεχνικές δραστηριότητες (συνδέονται με τη μείωση του κίνδυνου παχυσαρκίας για όλες τις ηλικίες, καρδιακών νοσημάτων και των δύο φύλων, έλεγχο του ζαχαροδιαβήτη, ίαση τραυμάτων, αντιμετώπιση κινητικών και ψυχικών προβλημάτων, κλπ)
- Υποκατάσταση μέρους των καθημερινών αναγκών νωπών σε βαθμό που οι τοπικές αγορές να αναπροσαρμόζουν τις τιμές καταναλωτού σε προσιτά επίπεδα για τους καταναλωτές (εργαλείο συμπίεσης τιμών)
- Περιβαλλοντικά οφέλη για τον αστικό πληθυσμό Μείωση αιωρούμενων στερεών με τη φύτευση γυμνών επιφανειών, μείωση CO2, προσέλκυση πανίδας, βελτίωση αισθητικής του τοπίου της πόλης, αξιοποίηση υδάτινων πόρων και παρακράτηση απορροών, παρεμπόδιση απόθεσης απορριμμάτων, κλπ.
- Ευκαιρίες παθητικής και ενεργού αναψυχής, εκπαίδευσης και επιμόρφωσης όλων των ηλικιών, φύλων και εθνικοτήτων με δυνατότητες εναλλαγής γνώσεων εδώδιμης εθνοβοτανικής, διαιτητικών συνηθειών, παραγωγής και συντήρησης τροφίμων και ανάπτυξης πνεύματος αλληλεγγύης και κοινωνικής αλληλοβοήθειας
- Επιστημονική Έρευνα σε θέματα αστικής γεωργικής πρακτικής, αστικής αγροτικής οικονομίας και η διάδοση ενός ελεγχόμενου μοντέλου διατροφής από τους καταναλωτές.
 |
| (Food not Lawns – Προκήπια λαχανικών) |
Η επιμόλυνση του εδάφους
Η επιμόλυνση του εδάφους της πόλης (βαρέα μέταλλα, κλπ) αντιμετωπίζεται με δοκιμασμένες καλλιεργητικές πρακτικές και μέτρα πρόληψης, όπως:
- Χωροθέτηση των δράσεων μακριά από πηγές ρύπανσης σε μεγάλους ανοικτούς χώρους, ταράτσες, περιαστική ζώνη.
- Απολύμανση & καθαρισμός υπάρχοντος εδάφους ή αφαίρεση κατά το σύστημα “dig and dump”… (σκάβω και πετάω) και δημιουργία νέου & πρόσθετου φυτευτικού υποστρώματος (από φερτά καθαρά υλικά, φυτοχώματα, κομπόστες, κλπ)
- Κάλυψη με αχυροστρωμνή και φυτικά υπολείμματα
- Υπερύψωση του εδαφικού υποστρώματος σε ολόκληρη την επιφάνεια και σταθεροποίηση με τεχνικές εγκιβωτισμού απομακρύνοντας το ριζόστρωμα των φυτών μας από το παλιό πιθανώς επιμολυσμένο αστικό έδαφος (ξύλινος εγκιβωτισμός προτιμάται λόγο της μετακινησιμότητας)
Λοιποί τρόποι παραγωγής σε αστικό χώρο
- Θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις με δυνατότητα για πολυώροφες φυτεύσεις, υδροπονικές εφαρμογές μικρής κλίμακας, κλπ
- Λαχανοκομία και Δενδροκομία σε Πλατείες, Αστικά κενά και γραμμικές διατάξεις (οπωροφόρα αντί καλλωπιστικών δενδροστοιχιών)
- Συνεχής χρήση & αξιοποίηση κενού δαπέδου πόλης με εποχιακές εναλλαγές παραγωγής (διαδοχική χρήση του χώρου από εποχιακά είδη και εναλλαγές ανά μονάδα επιφανείας, ανάλογα με τις ανάγκες)
- Μετάβαση από την εποχή του χλοοτάπητα στην εποχή του αστικού λαχανόκηπου Υποκατάσταση κλασσικού χλοοτάπητα από το «εδώδιμο μικροτοπίο των ενεργών πολιτών, με πρωτογενή και δευτερογενή διατροφικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη»
Το Κίνημα «Λαχανόκηποι αντί Χλοοτάπητα»
Σε πολλές πόλεις του δυτικού κόσμου, η καλλιέργεια στα τα προκήπια των σπιτιών αποτελεί εκτεταμένο φαινόμενο.
  |
| Κολοκυθιές, γλυκό καλαμπόκι, φασολιές, αρωματικά και άλλα, συνθέτουν μια εικόνα «ρευστού εδώδιμου τοπίου» που εναλλάσσεται σύμφωνα με τις ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες και διαιτητικές προτιμήσεις των οικιστών και κατά εποχή. |
Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολίτες από την πολύπλοκη νομοθεσία που εφαρμόζεται από πολιτεία σε πολιτεία, κομητεία σε κομητεία, οι διατάξεις που ισχύουν για απαγόρευση των «ατομικών εδώδιμων κήπων» συνδέεται από πολλούς με τη διαμάχη που υπάρχει μεταξύ των εταιριών τροφίμων, των φαρμακευτικών εταιριών, πιθανώς των επίδοξων αναμορφωτών του CODEX ALIMENTARIOUS και του αυξανόμενου κινήματος των πολιτών να παράγουν οι ίδιοι τρόφιμα για τον εαυτό τους.
Υπηρεσίες δημόσιας υγείας συμβουλεύουν για τυχόν επιμολύνσεις που πιθανώς να υπάρχουν στα προϊόντα, όταν οι κήποι βρίσκονται κοντά σε σημειακές πηγές ρύπανσης (αυτοκινητόδρομοι, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, κλπ). Δειγματοληπτικές αναλύσεις για βαρέα μέταλλα κυρίως μόλυβδο, κάδμιο, ψευδάργυρο κλπ, γίνονται σε τακτά διαστήματα από τις ίδιες τις ομάδες των πολιτών.
Οι διαθέσιμοι ανοικτοί χώροι της Αθήνας και άλλων αστικών κέντρων
Από το περιαστικό δάσος και τους ελαιώνες, τα πάρκα της, μέχρι τις ταράτσες και τους θύλακες των αστικών κενών και μετά από συστηματική καταγραφή (π.χ. ένα ακριβές αστικό πρασινολόγιο) είναι οι επιφάνειες που παραμένουν και αναμένουν σαν οι πιο δυναμικοί χώροι κοινωνικής επανασύνδεσης των πολιτών κάθε ηλικίας, μέσα από μια «φιλοσοφία αστικού αγροδιατροφικού χαρακτήρα» σε μικρές και μεγαλύτερες κλίμακες οργλανωσης και επεμβάσεων.
Στις μέρες μας η δυναμική του αστικού ανοικτού χώρου εμφανίζεται όσο ποτέ, ως «πολύτιμος φυσικός πόρος» σε συνθήκες κρίσης, συνεχούς και ανεξέλεγκτης υπερτίμησης προϊόντων πρώτης ανάγκης (πολλών εισαγωγής) και των συναφών υπηρεσιών, αλλά και ως «κοινωνικο-περιβαλλοντική» αναγκαιότητα να αντιστραφεί η κατάληψη της αγροτικής γης από την αστική επέκταση, με επέκταση της αστικής πλέον γεωργίας και των συγγενών χρήσεων σε βάρος του δομημένου περιβάλλοντος…. «μια δηλαδή επανακατάληψη της πόλης και των ελεύθερων επιφανειών της από πρακτικές, προϊόντα και δραστηριότητες διατροφικής, περιβαλλοντικής και ψυχοσωματικής αναβάθμισης σε όφελος των κατοίκων της»…..
Το πάρκο «Αντώνης Τρίτσης» (και πολλά ακόμη πάρκα και ανοικτοί χώροι της πρωτεύουσας και μεγάλων αστικών κέντρων), αποτελεί παράδειγμα διαθεσιμότητας ανοικτού χώρου στον οποίο θα μπορούσαν να χωροθετηθούν μικρές καλλιέργειες «αστικού εδώδιμου τοπίου» σε ένα πλαίσιο οργανωμένου σχεδιασμού και διαχείρισης, χωρίς να αλλοιώνεται η αρχική του δομή και λειτουργία. Οι δραστηριότητες αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν τοπικούς και υπερτοπικούς πυρήνες έλξης σε ένα πλαίσιο «ολοκληρωμένης δραστηριότητας» με κατάλληλο επιμερισμό των επιφανειών για πιλοτικές ετήσιες καλλιέργειες και λαχανόκηπους, ενώ περιμετρικά και κατά σημεία φυτεύσεις οπωροφόρων και αμπελιών και δημιουργία κινήτρων «συμμετοχής» πολιτών όλων των ηλικιών.
 |
| Πάρκο Αντώνης Τρίτσης, Προοπτική άποψη του καλλιτέχνη για χρησιμοποίηση «νεκρών» επιφανειών από κατοίκους της περιοχής και παραγωγή λαχανικών (επεξεργασία: Σ. Σεκλιζώτη) |
Η διαφορά μεταξύ του αισθητικού – βοτανικού κήπου (Aesthetic Landscape) από τον εδώδιμο κήπο (Edible Landscape) είναι σημαδιακή ως προς τη συμμετοχή του πολίτη. Όταν υπάρχει παραγωγή, η ανθρώπινη συμμετοχή και παρουσία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα, πυκνώνουν οι δράσεις σε όλες τις περιόδους του χρόνου και συνδυάζεται η αναψυχή με την παραγωγή τροφής και την άσκηση, ενίοτε θεραπευτική.
Μήπως τελικά είναι καιρός να δούμε το «αστικό δάπεδο» με άλλη αντίληψη και με εναλλακτική αξιοποίηση, όπως πιεστικά πλέον υπαγορεύουν οι καιροί; Εάν δεχθούμε ότι η συμμετοχή των πολιτών σε δράσεις ανοικτού χώρου με χαρακτήρα Αστικής Γεωργίας καταγράφεται ως η πλέον δημοφιλής διεθνώς, σε σχέση με άλλες χρήσεις – Ωφέλιμη, Υγιεινή, Οικονομική, Εκπαιδευτική, Κοινωνικά Αλληλεπιδραστική, Θεραπευτική, Εκτονωτική και με Περιβαλλοντικά θετικό & συγκριτικά ενισχυμένο αποτύπωμα, τότε η απάντηση είναι «ΝΑΙ». Αλλά, πόσο έτοιμοι είναι αλήθεια οι έλληνες πολίτες των πόλεων «θεσμικά», «διοικητικά – γραφειοκρατικά», «κοινωνικά», «οργανωτικά» και «ελεύθεροι» να κάνουν το βήμα ; Το ζήτημα δεν μπορεί να μείνει «Θεωρητικό» ή να σέρνεται «Επικοινωνιακά για λίγο καιρό μέχρι να υποκατασταθεί από την επόμενη επικαιρότητα……»…. Το ζήτημα επιβάλλεται να αποκτήσει «γόνιμο έδαφος» με προοπτική, και αυτό μπορεί να συμβεί με την έμπρακτη συμβολή της επιστημονικής κοινότητας και της τοπικής αυτοδιοίκησης δίπλα στους πολίτες.…
Η τοπική αυτοδιοίκηση σε επίπεδο δήμων, καλείται να δημιουργήσει τις δικές της «τράπεζες γης» και ευέλικτους μικρούς μηχανισμούς διανομής γης σε δημότες που προτίθενται να ασχοληθούν και για όσους δεν διαθέτουν ιδιόκτητες επιφάνειες. Το παράδειγμα των διανεμημένων κήπων της Βρετανίας ή της Ολλανδίας (allotment gardens) αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο και επιτυχημένο μοντέλο για παραδειγματισμό.
 |
| Νέα Ορλεάνη μετά την Καταστροφή Κατρίνα. Αστική φάρμα παραγωγής νωπών προϊόντων πρώτης ανάγκης από κοινότητα Βιετναμέζων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το 1975, με τη βοήθεια της τοπικής αυτοδιοίκησης. Το Σχέδιο βραβεύτηκε από την Αμερικανική Εταιρία Αρχιτεκτόνων Τοπίου, ASLA. Διαθέτει κηπάκια κατόπιν διανομής, τοπική αγορά παραγόμενων προϊόντων, κέντρο κομποστοποίησης, στραγγιστικά κανάλια, οπωρώνες, χώρους ξεκούρασης και αναψυχής, κλπ.) |
Κανένα σχόλιο