Στις ελληνικές θάλασσες υπάρχουν εκατοντάδες διάσπαρτες μικρές παραλίες ωοτοκίας θαλάσσιων χελωνών. Σε αυτές κάθε χρόνο φωλιάζουν λίγες μόνο χελώνες, ίσως μόνο μία ή λίγο περισσότερες. Καθώς όμως δεν έχουν αναγνωριστεί ως περιοχές ωοτοκίας, οι παραλίες αυτές δεν προστατεύονται, αλλά ούτε παρακολουθούνται. Συχνά οι πρωτοβουλίες των πολιτών που θα εντοπίσουν τις φωλιές ή τα νεαρά χελωνάκια και θα ειδοποιήσουν τους αρμόδιους φορείς, είναι καταλυτικές για την προστασία αυτών των χαρισματικών ζώων.

Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, παρακολουθεί τα τελευταία χρόνια πολλές από αυτές τις μικρές παραλίες ωοτοκίας και σε συνεργασία με κατοίκους και επισκέπτες των νησιών, υλοποιεί μία μεγάλη προσπάθεια για τον εντοπισμό και την προστασία τους. Έτσι και το φετινό καλοκαίρι πολίτες από πολλές περιοχές της Ελλάδας, στα νησιά του βορείου Αιγαίου και της Δωδεκανήσου μας ενημέρωσαν για φωλιές χελωνών και ανάλογα με την περίπτωση λήφθηκαν διάφορα μέτρα προστασίας.

Ένα καλό παράδειγμα συνεργασίας ανάμεσα σε πολίτες και επιστήμονες

Στα μέσα του καλοκαιριού σε μία ιδιαίτερα πολυσύχναστη παραλία κάτοικοι της ΝΔ Σάμου εντόπισαν 3 φωλιές θαλάσσιων χελωνών του είδους Caretta caretta. Αυτή ήταν μία από τις πολλές περιπτώσεις όπου ντόπιοι και επισκέπτες, ενημέρωσαν εγκαίρως τους ερευνητές του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος που έλαβαν άμεσα δράση για την προστασία και παρακολούθηση των φωλιών, αλλά και για την ενημέρωση του κοινού αναφορικά με τις φωλιές.

Εξ αιτίας της αυξημένης δραστηριότητας στη συγκεκριμένη παραλία, όπου πολλοί επισκέπτες και κάτοικοι της περιοχής πλησίαζαν τις φωλιές, οι ερευνητές και εθελοντές του Αρχιπελάγους οργάνωσαν πολύωρες περιπολίες έτσι ώστε να ελαχιστοποιήσουν την ανθρωπογενή όχληση (θόρυβο, σκάψιμο, φωτορύπανση κλπ.) με στόχο να εξασφαλιστεί η μεγαλύτερη επιτυχία της διαδικασίας εκκόλαψης. Αυτό το περιστατικό ήταν ένα από τα πολλά καλά παραδείγματα συνεργασίας, όπου κάτοικοι και επισκέπτες, με μεγάλο ενθουσιασμό και σεβασμό σε αυτή τη σημαντική διαδικασία, βοήθησαν τους ερευνητές στην παρακολούθηση των φωλιών, τηρώντας όλους τους κανόνες ασφαλείας (παρακολούθηση από απόσταση, απόλυτη ησυχία, αποφυγή φωτορύπανσης κα) εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν προκαλούσαν όχληση προς τα χελωνάκια. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος των πολιτών που συμβάλλουν ενεργά στη ευαισθητοποίηση και άλλων συμπολιτών τους αναφορικά με την ανάγκη εντοπισμού των διασκορπισμένων φωλιών θαλάσσιας χελώνας που βρίσκονται σε μικρές παραλίες ωοτοκίας.

Τα αυγά χρειάζονται 40-60 ημέρες για να εκκολαφθούν και να ξεκινήσουν το ταξίδι στη ζωή. Όταν πλέον είναι ώριμα, κάθε νύχτα λίγα μόνο χελωνάκια βγαίνουν από τη φωλιά τους και αυτή η διαδικασία διαρκεί συνήθως 1-7 ημέρες.Πολυάριθμες όμως είναι οι περιπτώσεις όπου τα φώτα των οικισμών αποπροσανατολίζουν τις μικρές χελώνες σε κατεύθυνση αντίθετη από τη θάλασσα, γεγονός που συχνά προκαλεί το θάνατό τους.
Πέντε μέρες μετά τη λήξη της περιόδου εκκόλαψης, σύμφωνα με τα διεθνή πρωτόκολλα, οι ερευνητές του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος, ανοίγουν τις φωλιές με στόχο να συγκεντρώσουν πολύτιμα δεδομένααναφορικά με τον αριθμό των αυγών που εκκολάφθηκαν και αυτών που δεν εκκολάφθηκαν, τα χαρακτηριστικά της φωλιάς, κα. Αυτά τα δεδομένα βοηθούν στην κάλυψη των μεγάλων κενών γνώσης που υπάρχουν αναφορικά με τις θαλάσσιες χελώνες στη Μεσόγειο.

Δυστυχώς, πολλοί είναι οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η επιτυχία της ωοτοκίας και της εκκόλαψης των αυγών, ενώ η άμεση και η έμμεση ανθρώπινη επιβάρυνση προκαλεί το θάνατο σε χιλιάδες χελωνάκια, αλλά και σε ενήλικες χελώνες. Κάθε χρόνο σε ολόκληρη τη Μεσόγειο πολλές εκατοντάδες χελώνες φωλιάζουν στις παραλίες και γεννώνται χιλιάδες χελωνάκια. Στη Μεσόγειο οι θαλάσσιες χελώνες γενούν τα αυγά τους συνήθως κατά το Μάιο και τον Ιούνιο. Οι θηλυκές χελώνες καταφτάνουν στην ακτή, συνήθως τη νύχτα και επιλέγουν ένα συγκεκριμένο σημείο για να σκάψουν και να αφήσουν τα αυγά τους. Οι αρσενικές χελώνες μπορεί να μην βγουν ποτέ στη στεριά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η μελέτη και η παρακολούθηση αυτών των ζώων είναι ιδιαίτερα δύσκολη και αυτό αποτελεί και το λόγο για τον οποίο οι επιστήμονες έχουν ακόμα πολλά κενά γνώσης όσον αφορά τις θαλάσσιες χελώνες και την αναπαραγωγή τους.

Στις βέλτιστες συνθήκες η πιθανότητα επιβίωσης τους είναι ελάχιστες, εκτιμάται ότι μόνο μία στις χίλιες νεαρές χελώνες θα επιβιώσει έως την ενηλικίωσή της.Οι θαλάσσιες χελώνες ζουν στις θάλασσές μας για περισσότερα από 120 εκατομμύρια χρόνια. Στις μέρες μας όμως, η ανθρώπινη δραστηριότητα θέτει σε κίνδυνο το μέλλον αυτών των χαρισματικών ζώων: έρχονται αντιμέτωπες με τα πλαστικά που έχουν διασκορπιστεί ευρέως πλέον στα θαλάσσια οικοσυστήματα και συχνά προκαλούν το θάνατό τους, όπως επίσης και τα ταχύπλοα σκάφη. Οι παραλίες ωοτοκίας προσελκύουν χιλιάδες τουρίστες προκαλώντας τη σχετική ηχορύπανση και φωτορύπανση, ενώ η μείωση των αποθεμάτων της τροφής τους αποτελεί έναν ακόμα σημαντικό παράγοντα απειλής.
Από τις πράξεις όλων μας και από την αποτελεσματικότητα των μικρών και μεγάλων δράσεων προστασίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, η επιβίωση της μοναδικής φυσικής κληρονομιάς των θαλασσών μας.

Dr. Guido Pietroluongo, κτηνίατρος (ειδίκευση σε θαλάσσια θηλαστικά και χελώνες)
Επικεφαλής Έρευνας Θαλάσσιων Θηλαστικών, Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος»

Εάν εντοπίσετε μία τραυματισμένη ή εγκλωβισμένη θαλάσσια χελώνα ή μια φωλιά στο ανατολικό Αιγαίο, επικοινωνήστε άμεσα με το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος στο τηλέφωνο 2273061191 (και για έκτακτα περιστατικά στο 6987222456) ή στο e-mail info@archipelago.gr καθώς και με τις κατά τόπους λιμενικές αρχές.