Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς

Σύντομο ιστορικό : Ο Bοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς δημιουργήθηκε το 1998 με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Φωκά-Κοσμετάτου, στοχεύοντας στην ανάδειξη των αυτοφυών φυτών και την προώθηση περιβαλλοντικών προβληματισμών.

Η ανάγκη για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού Βοτανικού Κήπου προκύπτει από το γεγονός ότι, παρόλο που η Ελλάδα έχει την πλουσιότερη και πιο ποικίλη βλάστηση σε όλη την Ευρώπη, εντούτοις οι βοτανικοί κήποι / ερευνητικά κέντρα είναι ελάχιστοι (μόνο 15 – ενώ η Αγγλία έχει 77, η Γερμανία 78, η Ιταλία 54). Η ελληνική χλωρίδα απειλείται από τις πυρκαγιές, την οικιστική εξάπλωση, την υπερβόσκηση και τον τουρισμό. Είναι ανάγκη να μάθουμε πώς να συντηρούμε τα φυτά και πώς να τα χρησιμοποιούμε στα πλαίσια μιας αειφόρου ανάπτυξης.

Ο Bοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς βρίσκεται δύο χιλιόμετρα από το κέντρο του Αργοστολίου, σε κτήμα συνολικής έκτασης 18 στρεμμάτων. Σήμερα καλύπτει τα 10 στρέμματα προϋπάρχοντος παλαιού ελαιώνα, ο οποίος ήταν ήδη διαμορφωμένος σε διάφορα επίπεδα, με μεγάλο πλούτο μακκίας βλάστησης, αειθαλών θάμνων, φρυγάνων, βολβών και αγριολούλουδων.

Σ’ αυτό το φυσικό περιβάλλον η αρχική ανθρώπινη παρέμβαση περιορίστηκε στην ανάδειξη της υπάρχουσας βλάστησης με την απομάκρυνση ξερών κλαδιών, ζιζανίων κλπ., την διάνοιξη μονοπατιών και τη δημιουργία ενός ρυακιού. Ακολούθησε η φύτευση βοτάνων σε συγκεκριμένο χώρο και ο εμπλουτισμός με άλλα αυτοφυή μεσογειακά φυτά.

Σταδιακά δημιουργούνται φυτοκοινωνίες όπως δάσος, μακκία βλάστηση, φρύγανα, χορτολίβαδο, οι οποίες περιλαμβάνουν ειδικές συλλογές φυτών ανάλογα με τις χρήσεις τους από τον άνθρωπο στην ιατρική, τη μαγειρική, την ανθοκομική, την οικονομία κ.α. Έτσι ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς μελλοντικά θα παρουσιάζει «Βρώσιμα Φυτά», «Αρωματικά Φυτά», «Φυτά της Μυθολογίας», «Φυτά της Λαογραφίας» και άλλες συλλογές φυτών, μέσα από ειδικές διαδρομές.

Το 2008 δημιουργήθηκε μια μικρή τεχνητή λίμνη 500 κμ. Ο υδάτινος αυτός πόρος, που έχει φυτευθεί με μεσογειακά υδροχαρή φυτά, έχει διευρύνει και εμπλουτίσει τον επισκέψιμο χώρο του Κήπου αλλά και το περιεχόμενο των περιβαλλοντικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Ταυτόχρονα λειτουργεί ως αποθετήρας νερού σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς, που από καιρό αναπτύσσει επιτόπια περιβαλλοντικά προγράμματα για τα παιδιά των νηπιαγωγείων και των δημοτικών σχολείων του νησιού, συμβάλλει ουσιαστικά στην οικολογική ευαισθητοποίηση και την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα, με την κατάλληλη υποστήριξη, ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς (προς το παρόν χρηματοδοτείται αποκλειστικά από το Ίδρυμα Φωκά Κοσμετάτου και μικρές δωρεές από το Ηνωμένο Βασίλειο), θα μπορέσει να δημιουργήσει την αναγκαία υποδομή για την προώθηση της επιστημονικής έρευνας στον τομέα της Βοτανολογίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, με την ανάπτυξη συνεργασιών και την ανταλλαγή επιστημονικού προσωπικού.

Καθοριστική για το μέλλον του Κήπου υπήρξε η συνεργασία που άρχισε το 2004 με το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. (Εθνικό Ινστιτούτο Αγροτικής Έρευνας) στη Θεσσαλονίκη, και με την τακτική ερευνήτρια και υπεύθυνη του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (ΒΒΚΚ), Δρ. Ελένη Μαλούπα, από όπου λαμβάνει επιστημονική υποστήριξη.

Ο Κήπος εμπλουτίστηκε με σπάνια και ενδημικά φυτά, σπόρια ή βολβούς τα οποία συνέλεξε επιτόπου ομάδα με επικεφαλής τον συνεργαζόμενο ταξινόμο του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων Δρα Νίκο Κρίγκα. Τα σπόρια πιστοποιήθηκαν ταξινομικά και αναπαράχθηκαν στο Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτόφυτων και Ανθοκομικών Ειδών του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. στη Θεσσαλονίκη. Κατόπιν επιστράφηκαν πιστοποιημένα στο Βοτανικό Κήπο στην Κεφαλονιά όπου και φυτεύτηκαν.

Η συνεργασία αυτή με το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. και τον ΒΒΚΚ επέτρεψε στο Βοτανόκηπο Κεφαλονιάς να μεταμορφωθεί σταδιακά σε πραγματικό Βοτανικό Κήπο αφιερωμένο στη διάσωση των ενδημικών, σπανίων και απειλούμενων φυτών των Ιονίων Νήσων. Είναι μέλος του υπό σύσταση Εθνικού Δικτύου Βοτανικών Κήπων Ελλάδας, το οποίο θα συντάξει εθνικό σχέδιο δράσης για τη διατήρηση της ελληνικής χλωρίδας. Στα πλαίσια του δικτύου αυτού ο Βοτανικός Κήπος Κεφαλονιάς θα καλύπτει τη χλωρίδα των Ιονίων Νήσων αλλά και της Δυτικής Ελλάδας.

Ένα εξειδικευμένο ερευνητικό πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2006, αφορούσε τη συστηματική ταυτοποίηση αυτοφυών και ενδημικών φυτών μέσα στο ίδιο το περιβάλλον του Βοτανικού Κήπου Κεφαλονιάς. Συγκεντρώθηκαν δείγματα (περίπου 300) από την Βιολόγο κ. Παρθενόπη Παρχαρίδου, τα οποία φωτογραφήθηκαν και αποξηράνθηκαν, για να ταυτοποιηθούν ταξινομικά από το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και να αποτελέσουν στη συνέχεια το πρώτο υλικό για το Ερμπάριο (Herbarium) του Βοτανικού Κήπου Κεφαλονιάς. Το υλικό αυτό θα δημοσιευθεί σε τόμο / λεύκωμα, που θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο 2011.

Μπαίνοντας στο Βοτανικό Κήπο θα συναντήσετε το ξύλινο σπιτάκι με το κουτί πρώτων βοηθειών και το πόσιμο νερό. Προχωρώντας στο διάδρομο με τα φυτά μεσογειακής βλάστησης, στο δεξί σας χέρι θα βρείτε το γεφυράκι που θα σας οδηγήσει στον ελαιώνα, όπου φύονται σπάνια είδη άγριας ορχιδέας. Εδώ θα βρείτε και την έκθεση « Η μελέτη των φυτών και οι χρήσεις τους».

Διασχίζοντας τον ελαιώνα, και απέναντι ακριβώς, θα συναντήσετε μικρή τεχνητή λίμνη με υδρόβια φυτά. Στα δεξιά της λίμνης, ο κυπαρισσώνας είναι ένα μέρος όπου μπορείτε να απολαύσετε τη μουσική που δημιουργεί το τεχνητό ρυάκι. Συνεχίζοντας το ανηφορικό μονοπάτι θα ανακαλύψετε δεξιά τον κήπο με τα αρωματικά βότανα. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν τρία έργα τέχνης τα οποία δωρήθηκαν στο Ίδρυμα Φωκά-Κοσμετάτου από τους δημιουργούς τους, μετά την τεράστια επιτυχία της έκθεσης «Γλυπτά στον Κήπο» τον Αύγουστο 2010. Πρόκειται για τα:

1) «Χρησμός Κεφαλονιάς», 2010, του Κρις Γιαννάκου

2) «Κυνό-βιο», 2010, του Χάρη Κοντοσφύρη

3) «Αίνος – Κεφαλονιά», 2010, μόνιμη ζωγραφική παρέμβαση της Τίνας Καραγεώργη.

Προχωρώντας στο ανηφορικό μονοπάτι βρίσκεστε σε ένα πλάτωμα απ’ όπου διακρίνετε, πίσω από ένα φράκτη με αγιόκλημα, σχίνα και περικοκλάδες, ένα πέτρινο τοιχείο. Σιγά-σιγά ξεδιπλώνεται στα μάτια σας η λίμνη με τα υδρόβια φυτά και το πέτρινο περίπτερο, το οποίο θα εξελιχθεί σε πρόταση για αστικό κήπο. Ένας ακόμη τόπος απόλαυσης και ανάπαυλας.

Επιστρέφοντας στο μονοπάτι θα συναντήσετε στην κατάβασή σας τις σκάλες που οδηγούν στο υπαίθριο θέατρο.

Φεύγοντας από την πίσω έξοδο του θεάτρου, συναντάτε αριστερά το μονοπάτι με τα βραχώδη φυτά, το οποίο, μέσα από μία ακόμη συστάδα αρωματικών φυτών, σας οδηγεί στο μέρος από όπου ξεκινήσατε. Πριν φύγετε, μην ξεχάσετε να αποτυπώσετε τις εντυπώσεις σας στο βιβλίο επισκεπτών, που βρίσκεται στο ξύλινο σπιτάκι της εισόδου.

Οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες απευθύνονται σε τάξεις Νηπιαγωγείων και Δημοτικών Σχολείων και περιλαμβάνουν:

• Ο γύρος του Κήπου σε 10 παιχνίδια (Νηπιαγωγεία)
• Με δάσκαλο τη φύση (Δημοτικά)

• Να ανακαλύψουν τον πολύπλοκο κόσμο των φυτών μέσα από το παιχνίδι και τις εμπειρικές δραστηριότητες
• Να γνωρίσουν με διασκεδαστικό τρόπο τη σημασία των φυτών και των ζώων για τον άνθρωπο και το μέλλον του
• Να αναπτύξουν αγάπη και σεβασμό για το φυσικό περιβάλλον
• Να υιοθετήσουν μια υπεύθυνη συμπεριφορά απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και τη διατήρησή του
• Να έρθουν σε επαφή με την κεφαλονίτικη χλωρίδα

Το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείται σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε οι γνώσεις στο τέλος της επίσκεψης να είναι προϊόν προσωπικής εμπειρίας των παιδιών.

Οι περιβαλλοντικές δραστηριότητες, εκτός από τη μεγάλη ποικιλία θεμάτων, η οποία επιτρέπει δύο και τρεις επισκέψεις κάθε τάξης στο Βοτανικό Κήπο σε μία χρονιά, στηρίζονται στη γρήγορη εναλλαγή (όλες διαρκούν δεκαπέντε λεπτά) και την ευελιξία – μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μικροσχέδιο εργασίας αυτόνομο από το αναλυτικό πρόγραμμα, μπορούν όμως να λειτουργήσουν και παράλληλα με τα σχολικά μαθήματα (Μελέτη Περιβάλλοντος, Γλώσσα, Αισθητική Αγωγή).

Το Ίδρυμα Φωκά-Κοσμετάτου προγραμματίζει την σταδιακή κάλυψη των υπόλοιπων στρεμμάτων της έκτασης, εμπλουτίζοντας τη βλάστηση με περισσότερα είδη φυτών και διευρύνοντας τις δραστηριότητες του Βοτανικού Κήπου, ώστε να υπάρξει επιστημονική ανάπτυξη μέσω της δημιουργίας Ερμπάριου και Τράπεζας Σπορίων και Βολβών, συντήρηση των απειλούμενων φυτών, και ανταλλαγή ειδικών επιστημόνων και εκπαιδευτών.

Άμεση προτεραιότητα στους στόχους μας έχει επομένως η κτιριακή κάλυψη και η προμήθεια του κατάλληλου επιστημονικού και άλλου εξοπλισμού. Συγκεκριμένα, προβλέπεται η δημιουργία ενός κέντρου πολλαπλών χρήσεων 500 τουλάχιστον τ.μ, το οποίο θα διαθέτει χώρο εκθέσεων και διαλέξεων / εκπαιδευτικών προγραμμάτων / επιστημονικών δραστηριοτήτων, αναψυκτήριο και πωλητήριο. Επίσης σχεδιάζεται νέα πρόσβαση από τη δυτική πλευρά του Κήπου, με άνετο χώρο στάθμευσης.

Το κέντρο αυτό, πέρα από τις ανάγκες του Βοτανικού Κήπου, θα μπορούσε να καλύψει και ανάγκες συνεδριακών συναντήσεων, που σήμερα δεν μπορούν να φιλοξενηθούν στο νησί. Το υφιστάμενο μικρό υπαίθριο θέατρο υποδέχεται ήδη διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις σε ένα χώρο μοναδικής αισθητικής και λειτουργικότητας. Με τη δημιουργία του νέου κέντρου, οι δραστηριότητες αυτές θα μπορέσουν να επεκταθούν και κατά τη διάρκεια του χειμώνα.