Έρευνα, ρεπορτάζ και φωτογραφίες: Νίκος Ν. Αγγελάκης
Τι συμβαίνει στις Σκουριές; Όλη σχεδόν η Ελλάδα γνωρίζει ότι στην περιοχή αυτή της ΒΑ Χαλκιδικής οι κάτοικοι αντιστέκονται στην παρουσία μίας εταιρείας που θέλει να εξορύξει χρυσό και άλλα ορυκτά. Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι ο αγώνας αυτός των κατοίκων είναι δίκαιος. Υπάρχουν ακόμα πολλοί όμως που πιστεύουν ότι πρόκειται για κάποιους τρελούς. Πολλοί αναρωτιούνται. Μα τι θέλουν; Δεν θέλουν δουλειές; Δεν θέλουν ανάπτυξη; Δεν θέλουν να εκμεταλευτούμε τα ορυκτά μας και να κερδίσει όλη η χώρα από τον πλούτο αυτό; Αποφάσισα λοιπόν να βρεθώ για μία βδομάδα στο σημείο εκείνο, να συναντήσω ανθρώπους και από τις δύο πλευρές, να μιλήσω και με αυτούς που αντιστέκονται ώστε να καταλάβω ακριβώς ποια είναι τα αιτήματα και οι ενστάσεις τους αλλά και αυτούς που υπερασπίζονται την εταιρεία και τις εξορύξεις. Να ακούσω τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών ώστε να φτάσω σε ένα συμπέρασμα.
Τι συμβαίνει στις Σκουριές; Σε αυτό το σημείο της ΒΑ Χαλκιδικής πάνω στο βουνό Κάκκαβος που θεωρείται ένα από τα πιο πλούσια σε φυσική παρουσία της Ελλάδας.
Η βιοποικιλότητα του δάσους στο βουνό Κάκκαβος
O Κάκκαβος είναι ένα χαμηλό βουνό με τους πρόποδες του να σβήνουν στη θάλασσα. Το όνομά του το πήρε μάλλον λόγω της μορφολογίας του, από την λέξη κακκάβι, που ήταν ένα είδος χύτρας, συνήθως πήλινο, αλλά και από μέταλλα.
Το βουνό χαρακτηρίζεται από πολλούς οικοτόπους που περιλαμβάνουν ένα από τα ομορφότερα πλατύφυλλα δάση της Ελλάδας, χαράδρες και ποτάμια με καταρράκτες, που σχηματίζουν μικρές και μεγάλες βάθρες. Στην περιοχή διακρίνονται τρεις δασικοί οικότοποι. Τα δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων με διάφορα είδη δρυός, καστανιές, οστρύες, φιλύρες, κότινους και οξυές με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τα αρχέγονα δάση από αιωνόβιες μεγάλες δρυς και οξιές που σπανίζουν στην υπόλοιπη Ελλάδα. Τα δάση αείφυλλων – σκληρόφυλλων πλατύφυλλων ειδών με άρκευθους, ίταμους, αριές, δάφνες, πουρνάρια, φιλύκια και κουμαριές και τα παραποτάμια δάση με είδη όπως, πλατάνια, σκλήθρα, σφενδάμια, ιτιές, λεύκες, φτελιές και φράξους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία 33 σημαντικών φυτών.
Στην ορνιθοπανίδα περιλαμβάνονται πάνω από 70 είδη πουλιών. Η ερπετοπανίδα περιλαμβάνει περίπου 20 είδη ερπετών. Στα δάση ζούνε ακόμα λύκοι, αγριόγατοι και ζαρκάδια, αλλά και τα πολύ σπάνια τσακάλια που έχουν εξαφανιστεί από πολλούς τόπους της χώρας. Στα ποτάμια ζούνε πληθυσμοί από βίδρες ενώ η πανίδα συμπληρώνεται από αλεπούδες, κουνάβια, ασβούς, αγριογούρουνα, νυφίτσες και τρία είδη νυχτερίδας. Είναι επίσης πολύ σημαντικός βιότοπος για ευαίσθητα ασπόνδυλα, ιδιαίτερα για τρία είδη λιβελούλας και τέσσερα είδη σπάνιων πεταλουδών.
Συνολικά στην περιοχή εμφανίζονται 469 είδη χλωρίδας, εκ των οποίων 38 χαρακτηρίζονται ως οικολογικά σημαντικά είδη ενώ στην ορνιθοπανίδα εμφανίζονται συνολικά 159 είδη, 92 εκ των οποίων είναι προστατευόμενα.
Τι δουλειά έχει λοιπόν σε αυτό το απίστευτο σε φυσικό πλούτο και λεπτής ισορροπίας σημείο της χώρας μία εταιρεία όπως η Ελληνικός χρυσός; Η εταιρεία αυτή απέκτησε το δικαίωμα εξόρυξης μετάλλων από το υπέδαφος του βουνού και της γύρω περιοχής όταν πρώτα το 2003 με την τροπολογία Πάχτα μεταβιβάστηκε το σύνολο της ιδιοκτησίας των μεταλλείων Κασσάνδρας στην αξία των 11.000.000 ευρώ και έπειτα το 2011 όταν ο τότε υπουργός περιβάλλοντος, Γιώργος Παπακωνσταντίνου, παραχωρούσε εν μία νυκτί τα δικαιώματα εκμετάλλευσης υπογράφοντας την ΚΥΑ 201745/2011, κι εγκρίνοντας τους περιβαντολογικούς όρους.
Η σύμβαση περιλαμβάνει εν συντομία, τα ήδη υπάρχοντα ορυχεία στην περιοχή Μαντέμ Λάκο, το εργοστάσιο εμπλουτισμού στην περιοχή της Ολυμπιάδας καθώς και τις λίμνες τελμάτων τις οποίες η εταιρεία έχει την υποχρέωση της αποκατάστασης μέσα σε μία χρονική περίοδο τριών ετών, τον εκσυγχρονισμό του λιμανιού στο Στρατώνι, την κατασκευή μίας σειράς υποστηρικτικών έργων μεταξύ των οποίων υπόγεια σήραγγα μεταξύ Ολυμπιάδας και Μαντέμ Λάκκου για τις ανάγκες μεταφοράς των μεταλλευμάτων καθώς και την παραχώρηση της περιοχής στις Σκουριές για την εκμετάλλευση του υπό κατασκευή open pit (ανοιχτή εξόρυξη) συνολικής έκτασης 391 στρεμμάτων δάσους, την διαμόρφωση των χώρων απόθεσης των αποβλήτων στο ρέμα Καρατζά και Λοτσάνικο, 1269 στρεμμάτων δάσους, επιφανειακές εγκαταστάσεις 126 στρεμμάτων δάσους και συμπληρωματικά βοηθητικά έργα, κυρίως κατασκευής δρόμων 430 στρεμμάτων δάσους και όλα αυτά σύμφωνα με την ΚΥΑ εκτείνονται εντός συνολικής µεταλλευτικής παραχώρησης 264.000 στρεµµάτων.
Απαραίτητες προϋποθέσεις ο σεβασμός σε μία σειρά περιβαντολλογικών όρων που έχουν να κάνουν με την προστασία του δάσους, της φύσης γενικότερα, πανίδας και χλωρίδας, των υδάτων και του υδροφόρου ορίζοντα, των επίπεδων του θορύβου, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, του επιπέδου δονήσεων και ακτινοβολίας, αντιπλυμμηρικά έργα και πολλά άλλα. Άλλο σημαντικότατο σημείο της ΚΥΑ είναι η κατασκευή ενός μεταλλουργείου στη θέση Μαντέμ Λάκκος το οποίο μέσω της τεχνικής του flash smelting (ακαριαίας τήξης) θα κατεργάζεται τα συμπυκνώματα για την παραγωγή του χρυσού, αργυρού, χαλκού και άλλων ορυκτών.
Flash smelting και αρσενικό
Σύμφωνα με την σύμβαση που υπέγραψε η Ελληνικός Χρυσός με το ελληνικό δημόσιο, σημαντικός όρος είναι η δημιουργία μεταλλουργείου ώστε να πραγματοποιείται ο διαχωρισμός του συμπυκνώματος εδαφών αρσενοπυρίτη της περιοχής της Ολυμπιάδας το οποίο προσμεμειγμένο με τα εδάφη χαλκοπυρίτη της περιοχής των Σκουριών θα μπορεί να επεξεργαστεί για να εξαχθεί το τελικό περιεχόμενο στα εδάφη αυτά ορυκτό υλικό: χρυσός, χαλκός και άλλα. Εδώ όμως έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι δοκιμασμένες μεταλλευτικές πρακτικές παγκοσμίως οι οποίες τεχνολογικά επιτρέπουν την διαδικασία διαχωρισμού του ορυκτού από το συμπύκνωμα είναι ως επικρατέστερες παγκοσμίως, δύο προς το παρών.
Η πρώτη είναι η υδρομεταλλουργική λύση και γίνεται μέσω της χρύσης κυανίου ενώ η δεύτερη η πυρομεταλλουργική, μέσω της διαδικασίας της ακαριαίας τήξης ή αλλιώς γνωστή και σαν flash smelting. Η μεν πρώτη διαδικασία απαγορεύεται ρητά από κάθε περιβαλλοντική οδηγία, εγχώρια και ευρωπαϊκή, σε κατοικημένες περιοχές, αφού μία τέτοια επεξεργασία θα μόλυνε το περιβάλλον του σημείου όπου θα βρισκόταν το μεταλλουργείο, με οικονομικές ζημίες σε πληθώρα άλλων παραγωγικών τομέων της περιοχής (αγρότες, κτηνοτρόφους, ψαράδες, ξενοδόχους, οικοδόμους και άλλα) και σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων.
Μία τέτοια λύση θεωρείται απίθανο να έπαιρνε την πολυπόθητη έγκριση για την υπογραφή της σύμβασης, της οποίας όπως είπαμε και παραπάνω βασικός όρος έιναι η δημιουργία μεταλλουργείου στην περιοχή. Εξάλλου με την απόφαση 613/2002 της ολομέλειας του Σ.τ.Ε. η χρύση κυανίου είχε αποκλειστεί κατηγορηματικά αφού οι επιπτώσεις στο περιβάλλον θα είναι τόσο μεγάλες που καθιστά την επένδυση αυτή ανισόρροπη στην σχέση όφελους-κόστους όσον αφορά τα οικονομικά οφέλη, τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων.
Η δεύτερη λύση είναι αυτή της ακαριαίας τήξης. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται κατά κόρον από τα μεταλλουργεία σε όλο τον κόσμο εδώ και χρόνια. Το know how της διαδικασίας αυτής διαθέτει η Φινλανδική εταιρεία Outotec. Ουσιαστικά είναι η επικρατέστερη διαδικασία διαχωρισμού του τελικού προϊόντος, με μία όμως προϋπόθεση: Το μείγμα εδάφους που οδηγείται προς επεξεργασία οφείλει να είναι “καθαρό” ή μέσα σε συγκεκριμένα όρια. Συγκεκριμένα, δεν πρέπει το μείγμα να ξεπερνά σε περιεκτικότητα το 0,2% σε αρσενικό με υποβολή προστίμων όταν υπερβαίνει το ποσοστό αυτό μέχρι το όριο του 0,5% που έχουν θέσει οι περισσότερες χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται εταιρείες με μεταλλουργεία.
Απορίας άξιο είναι το γεγονός ότι ενώ τα επίπεδα αρσενικού στο έδαφος της περιοχής ήταν γνωστά πριν την υπογραφή της ΚΥΑ (11% σε αρσενικό), εγκρίθηκε εν τούτοις η Περιβαντολλογική μελέτη και η κατασκευή μεταλλείου flash smelting. (Να σημειώσουμε ότι κυρίως για τα συμπυκνώματα αρσενοπυρίτη η μέθοδος flash smelting δεν αποκλείει την περαιτέρω επεξεργασία με κυάνιο, η οποία θεωρείται απαραίτητη μάλιστα για την τελική επεξεργασία.)
Πάνω από το όριο αυτό των 0,5% περιεκτικότητας σε αρσενικό, η διαδικασία θεωρείται ιδιαίτερα επιβλαβής για τους εργαζόμενους στα μεταλλουργεία, το περιβάλλον της γύρω περιοχής, την υγεία των κατοίκων και με αναπόφευκτες επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα πληθώρας άλλων παραγωγικών τομέων που θα οδηγούσε σε σημαντική ρήξη της οικονομικής και κοινωνικής δομής. Ουσιαστικά σε μία βιομηχανική ερημοποίηση τριτοκοσμικών διαστάσεων.
Από τις 100 και πλέον μεταλλουργίες ανά τον κόσμο, αυτές που επεξεργάζονται συμπυκνώματα με περιεκτικότητα σε αρσενικό άνω του ορίου των 0,5%, είναι μετρημένες στα δάχτυλα. Μεταξύ αυτών είναι η La Oroya Smelter στο Περού, η Codelco’s Chuquicamata Smelter στη Χιλή και η Tsumeb Smelter στη Ναμίμπια. Και σε αυτές όμως τις ελάχιστες, τα όρια είναι πολύ χαμηλότερα από το απίστευτα υψηλό 11% σε περιεκτικότητα αρσενικού των εδαφών από τα ορυχεία της Ολυμπιάδας και Σκουριών της Ελληνικός Χρυσός.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει ούτε ένα μεταλλουργείο στον κόσμο που να επεξεργάζεται τα συμπυκνώματα αυτά με την τόσο μεγάλη περιεκτικότητα λόγω της επικινδυνότητας αλλά και της δυσκολίας σε δεύτερο στάδιο επεξεργασίας και απόθεσης των εξαιρετικά τοξικών λυμμάτων. Να σημειώσουμε ότι διεθνώς έχουν επιβληθεί ποινικές ρήτρες για κάθε μεταλλουργείο που επεξεργάζεται συμπυκνώματα με περιεκτικότητα σε αρσενικό άνω των 0,2%.
Για κάθε 0,1% άνω του ποσού αυτού, το πρόστιμο ανέρχεται στο ποσό των 2,5$ ανά τόνο. Για το 11% αρσενικό του μίγματος των εδαφών Ολυμπιάδας – Σκουριών της Ελληνικός Χρυσός, το πρόστιμο θα ανερχόταν στο ποσό των 2.700$ ανά τόνο συμπυκνώματος. Ένα συμπύκνωμα που περιέχει 0.8 γρ χρυσού ανά τόνο μεταξύ και των άλλων ορυκτών και πετρωμάτων.
Επικίνδυνο για την υγεία το αρσενικό
Πέρα όμως από το οικονομικό πρόστιμο η επεξεργασία εδαφών σε τόσο μεγάλη περιεκτικότητα σε αρσενικό ενέχει και πολλούς κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον. Ας δούμε το παράδειγμα του μεταλλουργείου Tsumeb στη Ναμίμπια. Στο συγκεκριμένο πραγματοποιείται επεξεργασία συμπυκνώματος εδάφος-χαλκού με ποσοστά περιεκτικότητας σε αρσενικό της τάξης άνω των 5%. Μετά την επεξεργασία, στον χώρο των φούρνων, τα υπολείμματα της αιωρούμενης σκόνης περιέχουν αρσενικό της τάξης από 15-55%. Ένα ποσοστό τεράστιο.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του John Grobler, στο New African Magazine αναφέρονται τα παρακάτω:
“Το Τσούμεμπ της Ναμίμπια, η πόλη αυτή με πάνω από έναν αιώνα μεταλλευτικής ιστορίας βρίσκεται αντιμέτωπη με συμπυκνώματα χαλκού με την μεγαλύτερη συγκέντρωση αρσενικού στον κόσμο (σ.σ.: εννοεί τα μεγαλύτερα ποσοστά σε συμπύκνωμα που οδηγείται σε μεταλλουργική επεξεργασία). Αλλά οι κίνδυνοι πλέον κάνουν τους κατοίκους ανήσυχους, φοβούμενοι για ανεπανόρθωτες βλάβες στο περιβάλλον, την ζωή τους και την υγεία των εργαζομένων”.
Σε άλλο σημείο στο ίδιο ρεπορτάζ αναφέρονται τα εξής χαρακτηριστικά που φέρουν μεγάλες ομοιότητες με την κατάσταση στη Χαλκιδική: “Η προηγούμενη ιδιοκτήτρια εταιρεία, TCL, κάποτε μία από τις πιο κερδοφόρες μεταλλευτικές και εξορυκτικές εταιρείες στον κόσμο, την δεκαετία του ’70, μετά από την εξάντληση του ορυκτού πλούτου της περιοχής και την χαμηλή συγκέντρωση πλέον σε ορυκτό, κύρηξε πτώχευση το 1996.
Οι κάτοικοι είδαν τις δουλειές τους να χάνονται αλλά πλέον είχαν να αντιμετωπίσουν και μία τεράστια περιβαντολλογική καταστροφή έπειτα από πλέον των 100 ετών μεταλλευτικής δραστηριότητας. Η πόλη του Tsumeb φαίνεται να έφτασε στο τέλος της μεταλλευτικής της ιστορίας και άρχισε να ψάχνει τρόπους αποκατάστασης του περιβάλλοντος και στροφής της προς την βιομηχανία του τουρισμού.
Αυτά όμως μέχρι το 2010 όταν η νέα εταιρεία, DRM, ήρθε στην περιοχή, πρόθυμη να αγοράσει το σχεδόν εξαντλημένο πλέον από ορυκτά τοπίο και να ασχοληθεί με την μεταλλουργία, υποσχόμενη μία επένδυση στην περιοχή του ύψους των 300.000.000 $. Οι κάτοικοι δεν είχαν την διάθεση να βρεθούν αντιμέτωποι. Όπως το έβλεπαν ‘μας χαρίζουν έναν γάιδαρο κι εμείς τον κοιτάμε στα δόντια’.
Μία νέα μικρή πόλη υβρίδιο με προκατασκευασμένα σπίτια εγκαταστάθηκε σε κοντινή απόσταση από το εργοστάσιο για να καλύψει τις ανάγκες των εργαζομένων. Το έδαφος πλέον (αναμεμειγμένο και με εισαγωγή συμπυκνώματος από τη Βουλγαρία) διέθετε τεράστιες ποσότητες τριοξιδείου του αρσενικού, (ένα στοιχείο το οποίο προκαλεί μορφολογικές μεταβολές στο DNA των NB4 κυττάρων ενώ χρησιμοποιείται και από την φαρμακευτική βιομηχανία για κατασκευή αντικαρκινικών φαρμάκων) το οποίο μετά από επεξεργασία παραγόταν αρσενικό που με τη σειρά του χρησιμοποιείται για την παραγωγή φυτοφαρμάκων, επεξεργασία ξύλου και γυαλιού και άλλες βιομηχανικές διαδικασίες. Όμως λόγω της απαγόρευσης του από πολλούς βιομηχανικούς τομείς (σ.σ.: δες οδηγία US EPA για την επεξεργασία ξύλου με αρσενικό/2003) το αρσενικό έμεινε ανεκμετάλλευτο και αποθηκευόταν σε ανοιχτούς χώρους σε υπαίθρια φράγματα καλυμμένα με γεωτάπητες πάχους 5 εκατοστών μέσα σε σακούλες.
Ο ήλιος της Ναμίμπια και οι συνθήκες του καιρού διάβρωσαν τις σακούλες και το αρσενικό πλέον εκτεθειμένο στον αέρα μεταφερόταν υπό μορφή μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα σε μία διάμετρο 6 χιλιομέτρων από την τοποθεσία εναπόθεσης. Στις κακές μέρες, όλοι έχουν έναν κακό βήχα και μυρίζει βρώμικα ο αέρας.”
Ο Hans Nolte, γενικός διευθυντής της εταιρείας NCS, θυγατρική της DRM στην περιοχή, όταν ρωτήθηκε για την περιβαντολλογική οδηγία που προέκυψε μετά τις μετρήσεις που ακολούθησαν και που βρήκαν εξαιρετικά υψηλά επίπεδα αρσενικού στο περιβάλλον απάντησε:
“Η Namibia Custom Smelters γνωρίζει ότι μία μέτρηση όσον αφορά τα επίπεδα του αρσενικού στο περιβάλλον έχει κατατεθεί στο υπουργείο περιβάλλοντος και τουρισμού. Παρ’όλα αυτά, δεν μας έχει παραδοθεί ακόμα ένα αντίγραφο και γι αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να φτάσουμε σε ασφαλή συμπεράσματα όσον αφορά ό,τι έχει ειπωθεί και γραφτεί μέχρι σήμερα για το ζήτημα”.
Η Ελληνικός χρυσός, ισχυρίζεται ότι θα ακολουθήσει την πρακτική της πυρομεταλλουργίας μέσω της ακαριαίας τήξης σε προσμίξεις κατά 92% από εδάφη της Ολυμπιάδας και κατά 8% από εδάφη των Σκουριών με τελικό ποσοστό περιεκτικότητας σε αρσενικό στο 11%. Τα υπολείματα της επεξεργασίας αυτής θα τα πετάει στα δύο φράγματα που είναι αυτή τη στιγμή στο στάδιο της κατασκευής. Στο φράγμα Καρατζά και Λοτσάνικο.
Αν τεθεί σε εφαρμογή το παραπάνω σχέδιο, όπως προβλέπει η ΚΥΑ, με την ήδη υπάρχουσα τεχνολογία, μέσω της δημιουργίας ενός μεταλλουργείου που θα επεξεργαστεί το μείγμα αυτό, τότε η διαδικασία όχι μόνο θα είναι ασύμφορη οικονομικά αλλά ταυτόχρονα και εξαιρετικά επικίνδυνη για την υγεία των εργαζόμενων, αναξιόπιστη, καταστροφική για το περιβάλλον και για την οικονομία της περιοχής, επιβλαβής για την υγεία των κατοίκων των γύρω περιοχών, μη εφαρμόσιμη σε βιομηχανική κλίμακα σύμφωνα με την πρακτική σε διεθνές επίπεδο.
Συγκεκριμένα, η ίδια η Φινλανδική εταιρεία Outotec που είναι ο κάτοχος της τεχνολογίας διεθνώς, έχει δηλώσει ότι δεν έχει δοκιμαστεί ξανά σε παγκόσμιο επίπεδο με τόσο υψηλά ποσοστά περιεκτικότητας σε αρσενικό παρά μόνο σε πιλοτικό επίπεδο σε εργαστηριακές δοκιμές. Με άλλα λόγια, ο ισχυρισμός της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός, ότι θα προχωρήσει σε κατασκευή μεταλλουργείου flash smelting για τον διαχωρισμό των ορυκτών από το συμπύκνωμα, απλά δεν ευσταθεί τεχνολογικά. Δεν υπάρχει ανάλογο παράδειγμα πουθενά στον κόσμο και αν τελικά κατασκευαστεί και προχωρήσει σε εφαρμογή θα μιλάμε για ένα έγκλημα κάτα του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ζωής.
Πέρα από τα εδάφη, η εταιρεία έχει το δικαίωμα, σύμφωνα με τη σύμβαση που έχει υπογραφεί μέχρι σήμερα, να εκμεταλλεύεται και τις λίμνες τελμάτων σε Ολυμπιάδα και Σεβαλιέ. Εκεί έχουν τοποθετηθεί τα λύμματα από επεξεργασίες της προηγούμενης ιδιοκτήτριας εταιρείας η οποία πτώχευσε και παραχώρησε τα δικαιώματα στο ελληνικό δημόσιο το οποίο και μέσα σε μία μέρα παραχώρησε στην “Ελληνικός χρυσός” στο ίδιο αντίτιμο με το οποίο τα απέκτησε, στο κόστος των 11.000.000 ευρώ.
Οι λίμνες αυτές, περιέχουν ιζήματα ορυκτών τα οποία η εταιρεία εκμεταλλεύεται αναλόγως. Υπολογίζεται ότι στα ιζήματα μόνο των λιμνών αυτών, ο ορυκτός πλούτος που περιέχεται αξίζει πολύ περισσότερο από το κόστος απόκτησης (11.000.000 ευρώ) όλης της περιοχής στην οποία συμπεριλαμβάνονται τα χιλιάδες στρέμματα που έχουν παραχωρηθεί, ο υπόγειος ορυκτός πλούτος, οι ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις, ο φυσικός πλούτος της περιοχής, τα νερά, ρέματα και υδροφόρος ορίζοντας, τα υπόγεια ορυχεία, οι λίμνες τελμάτων και ό,τι γενικά περιέχεται στην περιοχή που περιγράφει η σύμβαση. Συγκεκριμένα η αξία του χρυσοφόρου αρσενοπυρίτη από τα τέλματα της Ολυμπιάδας υπολογίζεται ότι ανέρχεται συνολικά στο ποσό των 145.000.000 ευρώ.
Τί συμβαίνει σήμερα με το απόθεμα σε ορυκτό της περιοχής;
Βασικό σημείο της σύμβασης μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και της εταιρείας Ελληνικος χρυσός είναι η κατασκευή μεταλλουργείου για έναν και μόνο σκοπό. Να πραγματοποιείται η διαδικασία διαχωρισμού του ορυκτού από το συμπύκνωμα στην χώρα και κατά την εξαγωγή του να φορολογείται αναλόγως. Δηλαδή, η εταιρεία να φορολογείται για την εξαγωγή χρυσού, χαλκού, μολύβδου και των άλλων ορυκτών.
Σήμερα όμως, αυτή η δυνατότητα δεν υπάρχει λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε αρσενικό με αποτέλεσμα η εταιρεία να προχωρά παράλληλα με την συνέχιση των εργασιών για την διαμόρφωση του open pit και την εξόρυξη του μεταλλεύματος (για αποθήκευση μέχρι να βρεθεί η λύση επεξεργασίας του και να ικανοποιηθεί ο όρος της σύμβασης) σε εξαγωγή του συμπυκνώματος από τα ιζήματα στις λίμνες τελμάτων σε τρίτες χώρες και συγκεκριμένα σε μεταλλουργεία της Κίνας με τα οποία συνεργάζεται.
Κατά την εξαγωγή του συμπυκνώματος αυτού, η εταιρεία φορολογείται με σχεδόν μηδανικά ποσά αφού εξάγει…χώμα που παρουσιάζεται ως «πρώτη ύλη για την παραγωγή διοξειδίου του θείου και θεϊκού οξέως» αποκρύπτονας την περιεκτικότητα σε πολύτιμα μέταλλα. Ο διαχωρισμός πραγματοποιείται σε τρίτη χώρα όπου και φορολογείται σύμφωνα με τις συνθήκες που διέπουν την συμφωνία της εταιρείας με την χώρα που πραγματοποιείται η διαδικασία.
Με απλά λόγια, η εταιρεία εξάγει πλούτο αφορολόγητα από την χώρα ζημιώνοντας με πολλά εκατομμύρια ευρώ το ελληνικό δημόσιο. Μία πρακτική που βρίσκεται αντίθετη με την σύμβαση που έχει υπογραφεί μεταξύ της εταιρείας και του ελληνικού δημοσίου.
Παράλληλα σύμφωνα με την έκθεση της ΜΚΟ SOMO που παρουσιάστηκε την 1η Απριλίου στην Τεχνόπολη, στην Αθήνα, η εταιρεία φοροδιαφεύγει κι ευθέως χρησιμοποιώντας 12 Ολλανδικές θυγατρικές εταιρείες – θυρίδες οι οποίες παρουσιάζουν όλες την ίδια διεύθυνση, κανέναν υπάλληλο (εκτός μίας που παρουσιάζει τρεις) με ενεργητικό τα 2 δις. Δολλάρια. Η SOMO υπολόγισε ότι για το διάστημα 2009-2013, οι απώλειες εσόδων εταιρικού φόρου εισοδήματος για την Ελλάδα φτάνουν τα 1,7 εκατομμύρια ευρώ, ενώ οι απώλειες εσόδων φόρου παρακράτησης για τη χώρα ανέρχονται στα 700.000 ευρώ.
Φράγμα Καρατζά και Λοτσάνικο.
Η εταιρεία Ελληνικός Χρυσός, στο πλαίσιο των επενδύσεων που προχωρά στο όρος Κάκκαβος στην περιοχή Σκουριών, πέρα από την διαμόρφωση του εξαιρετικά ρυπογόνου open pit, την εκμετάλλευση των λιμνών τελμάτων, των υπόγειων ορυχείων, του εργοστάσιου εμπλουτισμού και της κατασκευής άλλων υποστηρικτικών δομών, συμπεριλαμβάνονται και δύο φράγματα, σε κοντινό σημείο του open pit και του υπό κατασκευή εργοστασίου εμπλουτισμού, για την εναπόθεση των αποβλήτων. Αυτά τα φράγματα τελμάτων, των οποίων η κατασκευή έχει ήδη ξεκινήσει και σήμερα βρίσκονται στο στάδιο της αποψίλωσης και διαμόρφωσης της πλαγιάς, έχει σχεδιαστεί να τοποθετηθούν το ένα πάνω στο ρέμα Καρατζά και το δεύτερο πάνω στο ρέμα Λοτσάνικο στην κοντινή απόσταση των 100 μέτρων το ένα από το άλλο.
Σε περίπτωση ατυχήματος θα κληθούμε σαν χώρα να αντιμετωπίσουμε μία μεγάλη περιβαντολογική καταστροφή η οποια θα έχει προεκτάσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας με επιπτώσεις σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Μία πιθανότητα που δεν είναι καθόλου αμελητέα αν συνυπολογίσουμε την μεγάλη κλίση του φράγματος (19%), τα σεισμογενή χαρακτηριστικά της περιοχής καθώς και τα πολλά ρέματα που τρέχουν στις πλαγιές ιδίως την χειμερινή περίοδο όπου μετά από έντονη βροχόπτωση τα νερά πιάνουν ταχύτητες που ξεπερνάνε τα 170 χ.α.ώ. Να συνυπολογίσουμε σε αυτό το σημείο και τις αποψιλομένες πλαγιές από τις οποίες τα νερά θα περνάνε δίχως να απορροφούνται από το έδαφος και την βλάστηση της περιοχής.
Το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων έχει παραδόσει στις 25 Ιανουαρίου του 2013 στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έγγραφο όπου εκφράζονται όλα τα σημεία ανησυχίας όσον αφορά το συγκεκριμένο έργο και μια σειρά ερωτημάτων όσον αφορά την επικινδυνότητά του. Ειδικότερα όσον αφορά τα σεισμογενή χαρακτηριστικά στην περιοχή της Χαλκιδικής, αξίζει να γνωρίζουμε ότι ο νομός διατρέχεται από δεκάδες μικρά και μεγαλύτερα ενεργά ρήγματα που μπορούν να δώσουν σεισμούς μέχρι 6.8-7 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ.
Ατύχημα σε φράγμα, παρόμοιων χαρακτηριστικών είχε συμβεί τον Δεκέμβριο του 1988 στο Pirdop της Βουλγαρίας. Εκεί το εργοστάσιο της γερμανικής ιδιοκτήτριας εταιρειας Aurubis, επεξεργαζόταν εδάφη ορυκτών από το υπόγειο μεταλείο Chelochep με υψηλή περιεκτικότητα σε αρσενικό.
Το παραπροϊόν της επεξεργασίας αυτής, τα τοξικά απόβλητα και λύμματα εναποθετούνταν σε φράγμα τελμάτων του Pirdop στο Srednogorie, από το οποίο όμως, μετά από αστοχία, πάνω από 200 τόνοι τοξικών αποβλήτων διέρρευσαν μολύνοντας ανεπανόρθωτα την περιοχή από την κοιλάδα Topolnitsa μέχρι και τον ποταμό Μαρίτσα στον Έβρο όπου ανιχνεύθηκε αρσενικό.
Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times:
“ Γιατροί της περιοχής αναφέρονται σε τρομακτική αύξηση στον αριθμό γενήσεων με παραμορφώσεις και τερατογεννέσεις, αυξήσεις στα ποσοστά εμφανίσεως καρκίνου, χρόνιων νόσων στη στοματική κοιλότητα και πνευμονικών δυσλειτουργιών. Η παιδική θνησιμότητα στην περιοχή εμφανίζει ποσοστά τρεις φορές πάνω από τον Βουλγαρικό μέσο όρο ενώ παρατηρείται ένα αφύσικα μεγάλο ποσοστο κατοίκων με εξαιρετικά υψηλές πιέσεις αίματος και άλλα προβλήματα υγείας”.
Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρεται επίσης η χαρά των κατοίκων της περιοχής, όταν τους ανακοινώθηκε η κατασκευή του μεταλλείου στην περιοχή, αφού όπως πίστευαν πραγματοποιείται μέσα στα πλαίσια της κομμουνιστικής για την εποχή ανάπτυξης που θα φέρει θέσεις εργασίας για όλους.
Οι ομοιότητες με την περίπτωση της Χαλκιδικής όσον αφορά τις κοινωνιολογικές προεκτάσεις είναι εμφανείς. Να επισημάνουμε ότι η τεράστια αυτή καταστροφή στην συγκεκριμένη περιοχή προκλήθηκε μετά από διαρροή 200 τόνων αποβλήτων ενώ το φράγμα που θα πραγματοποιηθεί στο ρέμα Καρατζά και μόνο θα έχει χωρητικότητα σε όγκο 8.644.000 κ.μ. με δυναμικότητα εναπόθεσης άνω των 1,5 τόνων αποβλήτων σε μορφή πάστας ανά κ.μ.
Μόλυνση της ατμόσφαιρας
Ένα άλλο πρόβλημα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι κάτοικοι της περιοχής γύρω από το ορυχείο ανοιχτής εξόρυξης (open pit) στις Σκουριές είναι η μόλυνση του αέρα. Η εταιρεία προχωρά σε ανοιχτή εξόρυξη στην περιοχή αφού η περιεκτικότητα του εδάφους σε ορυκτό πλούτο και δη σε χρυσό είναι τόσο χαμηλό (0.8 γρ/τόνο) που μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να θεωρηθεί προσοδοφόρα η επιχείρηση.
Με την τιμή της ουγγιάς από το 2000 μέχρι σήμερα να έχει σκαρφαλώσει από τα 250 δολλάρια στα περίπου 1100 καταλαβαίνει κανείς γιατί οι εταιρείες εξόρυξης προσπαθούν να εκμεταλλεύονται και τις μικρότερες φλέβες. Υπολογίζεται ότι για τις ανάγκες της εξόρυξης (από το 3ο έως το 11ο έτος χρήσης του ορυχείου) θα χρησιμοποιηθούν περίπου 1833 τόνοι εκρηκτικών ANFO ανά έτος και η συνολική κατανάλωση στα 11 χρόνια θα φτάσει στους 16.878 τόνους εκρηκτικών. Η έκλυση σκόνης στο χώρο του μεταλλείου στις Σκουριές θα φτάνει μέχρι και τους 2.162 τόνους ανά ώρα που ισοδυναμεί με εκπομπές μικροσωματιδίων μεγέθους PM10 1796,3 κιλών ανά έτος και μεγέθους PM2,5 821 κιλών ανά έτος.
Να σημειώσουμε ότι τα μικροσωματίδια από μόνα τους θεωρούνται καρκινογόνα πρώτης τάξης σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το IARC (International Agency for Research on Cancer). Λόγω του μικρού μεγέθους τους εισχωρούν βαθιά στο αναπνευστικό σύστημα μέχρι και τα πνευμόνια και το κυκλοφορικό σύστημα αφιλτράριστα, προκαλώντας μόνιμες μεταλλάξεις DNA, καρδιοπάθειες, καρκινογενέσεις και θάνατο.
Σε μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2013 και αφορούσε 312.944 ανθρώπους σε εννέα ευρωπαίκές χώρες και που δημοσιεύτηκε από το αδιαμφισβήτης διεθνώς εγκυρότητας Βρετανικό Ιατρικό Journal The Lancet, αποκαλύφτηκε ότι δεν υπάρχει ασφαλής όριο μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα και για κάθε αύξηση του ύψους των 10mg ανά κυβικό μέτρο σε μεγέθη PM10 (particulate matter διαμέτρου 10 μικρόμετρων) στην ατμόσφαιρα αυξήθηκε η εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα κατά 22% στον μέσο όρο. Τα μικρότερα σωματίδια μεγέθους PM2.5 είναι ακόμα πιο θανατηφόρα και επιβλαβή για την υγεία παρουσιάζοντας αυξήσεις στους καρκίνους του πνεύμονα ύψους 36% αφού λόγω του μικρότερου μεγέθους τους εισχωρούν ακόμα βαθύτερα στον πνεύμονα.
Τι σημαίνει αυτό; Οι κάτοικοι στις κοντινές περιοχές γύρω από τις Σκουριές, (Μεγάλη Παναγία, Παλαιοχώρι, Νεοχώρι) θα πρέπει ή να επιλέξουν να εγκαταλείψουν το χωριό τους -διεκδικώντας παράλληλα αποζημίωση- ή να παραμείνουν εκεί και να υποστούν τις βαρύτατες συνέπειες. Κι αυτές είναι μόνο όσες θα προκληθούν από την έκληση των μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα. Δεν συνυπολογίζουμε την όποια μόλυνση στον υδροφόρο ορίζοντα, τις καθημερινές εκρήξεις για τις ανάγκες εξόρυξης στο open pit, την ηχορύπανση και το ενδεχόμενο ενός πλέον ολικά καταστρεπτικού ατυχήματος στο φράγμα Καρατζά ή Λοτσάνικο.
Τι συμβαίνει με το νερό, τις γεωτρήσεις και τον υδροφόρο ορίζοντα
Η εταιρεία για να προχωρήσει στην εξόρυξη του μεταλλεύματος από το open pit θα πρέπει να διαχειριστεί και την ροή των υδάτων ειδάλλως ο λάκος θα πλυμμηρίζει με τα νερά που τρέχουν επιφανειακά και υπογείως και θα καθιστά την εργασία αδύνατη. Για τον λόγο αυτόν προβλέπονται εννέα γεωτρήσεις περιμετρικά της εξόρηξης ώστε να προκαλέσει υποβιβασμό της στάθμης του νερού και του υδροφορέα κατά τουλάχιστον 650 μέτρα. Αυτός ο υποβιβασμός της στάθμης θα συμπαρασύρει και τις ήδη υπάρχουσες γεωτρήσεις που χρησιμοποιούνται για την άδρευση των καλλιεργειών ενώ ελλοχεύει ο σοβαρός κίνδυνος της ξήρανσης του επιφανειακού εδάφους σε ακτίνα χιλιομέτρων από το κεντρικό σημείο του open pit. Η καταστροφή λοιπόν όσον αφορά το δάσος δεν περιορίζεται μόνο στους κομμένους κορμούς και την αποψίλωση του σημείου για το άνοιγμα του ορυχείου αλλά επεκτείνεται σε διάμετρο πολλών χιλιομέτρων πέρα από αυτό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ποσότητα του αντλούμενου ύδατος ισοδυναμεί με τις ανάγκες νερού ύδρευσης περίπου 25.000 κατοίκων. Οι επιπτώσεις της υποβάθμισης της στάθμης του υδροφορέα αναφέρονται και στη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός.
Επιπλέον, λόγω της γυμνής πλέον επιφάνειας του αποψιλωμένου εδάφους, το νερό των βροχοπτώσεων θα απορρέει επιφανειακά και θα χάνεται αφού πλέον δεν θα υπάρχει μαλακό έδαφος, ρίζες, φυτά και δέντρα για να το απορροφήσουν. Τέλος όσο νερό απορρέει πέριξ και μέσα από τα εκτεθειμένα πετρώματα και τον χόρο του ορυχείου αναπόφευκτα θα φέρει τα βαρέα μέταλλα του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να μολύνεται παράλληλα και ο υδροφόρος ορίζοντας σε βάθος χρόνου.
Θέσεις εργασίας και το δημόσιο όφελος
Βασικό επιχείρημα της ιδιοκτήτριας εταιρείας, Ελληνικός χρυσός, αλλά και των μεταλλωρύχων της περιοχής είναι οι θέσεις εργασίας που προσφέρονται από την δραστηριότητα αυτή, ιδίως σε αυτή την εποχή της οικονομικής κρίσης που ζούμε. Για την θέση των μεταλλωρύχων συνάντησα και μίλησα μαζί τους στον σύλογο εργαζομένων μεταλλωρύχων Μεγάλης Παναγίας. Εκεί μου μίλησαν για τα οφέλη που αποκομίζει το δημόσιο από την εταιρεία καθώς και για την ανάγκη, σύμφωνα με την άποψή τους, συνέχισης των εργασιών αφού προσφέρονται πολλές θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του συλλόγου εργαζομένων Μ.Παναγίας, Χρήστο Ζαφειρούδα όταν βρεθεί λύση με το μεταλλουργείο τα οικονομικά οφέλη για το δημόσιο θα είναι πολλά. Ταυτόχρονα, ένα δεύτερο σημείο από το οποίο ωφελείται η περιοχή, σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα του κυρίου Ζαφειρούδα, είναι οι ανταποδοτικές εισφορές της εταιρείας προς τους Δήμους. Η εταιρεία όντως μοιράζει πολλά εκατομμύρια κάθε χρόνο υπό τη μορφή Δωρεάς σε όμορους Δήμους.
Σύζυγος μεταλλωρύχου μου είπε: “Εδώ οι περιοχές είναι μεταλλευτικές πολλά χρόνια τώρα. Απ’ όταν ήρθε η εταιρεία τα χωριά μας είδαν πάλι ζωή. Παντρεύονται ζευγάρια”.
Παράλληλα όμως κάτοικοι των περιοχών καταγγέλλουν ότι η πρακτική αυτή ακολουθείται για την εξαγορά συνειδήσεων που οδηγεί σε δημιουργία τετελεσμένων και στην ρήξη των αντιμεταλλευτικών κινημάτων. Σύμφωνα με καταγγελίες κατοίκων, η εταιρεία προσφέρει ακόμα και τα χρήματα για τα έξοδα μετακίνησης και τα καύσιμα οχημάτων δημόσιων υπηρεσιών όπως της αστυνομίας, ενώ έχει ακόμα προχωρήσει και σε έκδοση βιβλίων για τα σχολεία της περιοχής της Ολυμπιάδας και Αρναίας με θέμα “Τα μεταλλεία και η ζωή μας”. Παράλληλα καταγγέλουν την εξαγορά συνειδήσεων σε περιοχές όπου υπήρχε στο παρελθόν έντονη αντιμεταλλευτική δραστηριότητα όπως στη Μεγάλη Παναγία, το χωριό που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το σημείο της ανοιχτής εξόρυξης στις Σκουριές, όπου σήμερα η περιοχή είναι σχεδόν μοιρασμένη 50/50 υπέρ και κατά.
Ο κύριος Ζαφειρούδας, συνεχίζοντας, επισήμανε το όφελος από τις σταθερές θέσεις εργασίας και τα πολλά οφέλη που αποκομίζουν οι εργαζόμενοι από την σχέση αυτή:
“Πάνω από το 80% του προσωπικού είναι σε καθεστώς σύμβασης αορίστου χρόνου με μισθούς που ξεκινάνε από τα 1600 ευρώ για τους υπογείτες και από τα 900 έως 1000 ευρώ για τους εργαζόμενους στην επιφανειακή εξόρυξη που θα ξεκινήσει σε λίγα χρόνια. Παράλληλα απολαμβάνουμε μία σειρά άλλων προνομίων όπως επιδόματα γάμου, ανθυγιεινής εργασίας, προϋπηρεσίας, ειδικότητας. Πληρωνόμαστε με ποσά άνω του 40% του ορίου νομοθεσίας όσον αφορά τις συλλογικές συμβάσεις. Επίσης, δεν είναι όπως παλιά που μας βάζανε μέσα στα ορυχεία και ό,τι τύχει. Σήμερα μας παρέχεται προστατευτικός εξοπλισμός. Είναι από τις λίγες εταιρείες που τηρούν τους κανόνες ασφαλείας ενώ διαθέτουμε και τμήμα υγιεινής και ασφάλειας με ιατρικό κέντρο το οποίο δεν θα το βρεις πουθενά αλλού. Εξετάσεις γίνονται κάθε χρόνο, υπέρηχοι, ακτινολογικές, καρδιολογικές κτλ. Όσοι δεν είναι εργαζόμενοι είναι αναγκασμένοι να πηγαίνουν στον Πολύγηρο σε ένα κατώτερο ιατρικό κέντρο με ελλειπή στελέχωση και εξοπλισμό”.
Σύμφωνα με διαδοχικές ανακοινώσεις της εταιρείας, απασχολεί (και θα απασχολήσει σε βάθος χρόνου 8ετίας) μία πληθώρα εργαζομένων μέσω συμβάσεων και εργολαβικών συμφωνιών με τρίτες εταιρείες. Ο αριθμός των εργαζομένων δεν είναι σαφής ενώ η εταιρεία άλλοτε είχε δηλώσει 5000 θέσεις, αργότερα 2000 και τέλος 1500 θέσεις εργασίας σε βάθος οκταετίας. Το γεγονός όμως ότι η εταιρεία αποφεύγει να ανακοινώσει τον ακριβή αριθμό των εργαζομένων ανά περιοχή και ειδικότητα μας βάζει σε υποψίες ότι πρόκειται για πολύ μικρότερο από τον ανακοινωθέντα.
Να σημειώσουμε ότι ένα από τα μεγαλύτερα ορυχεία στον κόσμο, το Bingham Canyon Mine στο Salt Lake των ΗΠΑ, απασχολεί 1800 εργαζόμενους. Το Bingham Canyon Mine είναι ένα ορυχείο ανοικτής εξόρυξης, όπως το open pit στις Σκουριές Χαλκιδικής, με διάμετρο εξόρυξης που φτάνει τα 4,5 χιλιόμετρα (!) και βάθος που αγγίζει τα 1,2 χιλιόμετρα. Οι 1800 εργαζόμενοι και οι εκατοντάδες άλλοι μέσω εργολαβιών, απασχολούνται στις εργασίες του open pit, του μεταλλουργείου, του εργοστασίου εμπλουτισμού και εξευγενισμού του ορυκτού καθώς και σε όλες τις άλλες υποστηρικτικές δομές εργασιών. Στην περιοχή η περιβαντολλογική καταστροφή είναι τεράστια με μόλυνση σε γη, νερά και κατοίκους από υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου και αρσενικού λόγω διαρροών σε σωληνώσεις, ατυχημάτων σε μηχανές, αστοχίες και μία σειρά άλλων προβλημάτων που συγκαταλέγονται στον “απρόβλεπτο παράγοντα” ή “άγνωστους λόγους” σύμφωνα με την US EPA. Ένα περιβαντολλογικό κόστος που προφανώς δεν αποτελεί εμπόδιο για κανέναν αφού μόνο το 2006 ο κύκλος εργασιών της εταιρίας ανήλθε στο ποσό των 1.8 δις δολλάρια.
Σαφώς, οι όσες θέσεις εργασίας προσφέρονται από την εταιρεία είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την ευημερία των εργαζομένων, των οικογενειών τους και μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη όλης της οικονομικής δομής γύρω από αυτούς. Όταν υπάρχει χρήμα και αυτό χρησιμοποιείται στην κατανάλωση αγαθών κινείται όλη η αγορά. Όμως αυτό θα ήταν αρκετό αν μέναμε μόνο σε αυτό το δεδομένο.
Τί συμβαίνει με τις θέσεις εργασίας από τις άλλες παραγωγικες δραστηριότητες που χάνονται ή θα χαθούν μακροπρόθεσμα από την μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή; Στην Βορειοανατολική Χαλκιδική απασχολούνται μελισσοκόμοι, αγρότες, κτηνοτρόφοι, οικοδόμοι, ξενοδόχοι, ψαράδες και μία πληθώρα άλλων στον πρωτογενή τομέα παραγωγής και τον τουρισμό. Όλοι αυτοί πλέον είναι ανήσυχοι για το μέλλον της εργασίας τους και κατά προέκταση της ζωής τους και του μέλλοντος στα χωριά τους.
Οκοδόμος από την Ιερισσό μου είπε:
“Ήδη έχει αρχίσει να πλήττεται ανεπανόρθωτα και η οικοδομή. Εκτός της οικονομικής κρίσης τώρα έχουμε και την Ελληνικός Χρυσός. Τα εδάφη χάνουν αξία, τα σπίτια το ίδιο. Ο κόσμος φοβάται να χτίσει γιατί αν γίνει το εργοστάσιο και υποβαθμιστεί η περιοχή χάνουν τα χρήματά τους. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν βγάλει τις οικοδομικές άδειες, έχουν τα χρήματα και δεν χτίζουν. Για ποιο λόγο να χτίσουν;”
Ιδίαιτερη αναφορά και προσοχή πρέπει να δοθεί στους μελισσοκόμους. Οι μέλισσες θεωρούνται ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια που συμπληρώνουν την αλυσίδα της ισορροπίας στην φύση. Ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρει κατά προσέγγιση ότι τα τρία τέταρτα της παραγωγής τροφίμων εξαρτώνται από τις μέλισσες την ίδια στιγμή που 4 στα 5 λαχανικά που καλλιεργούνται σε ευρωπαϊκό έδαφος εξαρτώνται από την επικονίαση των μελισσών. Όσο για την οικονομική αποτίμηση της παραγωγής του κυριότερου επικονιαστή καλλιεργούμενων φυτών: «μελέτη που διεξήχθη το 2005 από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και Γερμανίας αναφέρει ότι η επικονίαση από τα έντομα συνεισφέρει κατά 153 δισ. ευρώ ετησίως και αντιστοιχεί στο 9,5% της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής».
Η επικονίαση των χιλιάδων ειδών άγριων φυτών που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού περιβάλλοντος είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια και να μεταφραστεί σε οικονομικό όφελος. Παρόλο ότι η κοινή μέλισσα είναι υπεύθυνη για την επικονίαση του 70-75% του συνόλου των καλλιεργειών, η συμβολή επίσης των άγριων μελισσών στην επικονίαση των καλλιεργειών αλλά και των αυτοφυών φυτών είναι εξίσου σημαντικότατη και αναντικατάστατη.
Οι τεράστιες ποσότητες σκόνης που θα παράγονται από την εξόρυξη στο ανοιχτό ορυχείο στις Σκουριές και η μόλυνση από τα φράγματα λυμμάτων σε Καρατζά και Λοτσάνικο θα καταστρέψουν αδιαμφισβήτητα το έργο της μέλισσας. Η σκόνη, μετακινούμενη με τον άνεμο θα επικάθεται στο έδαφος, νερό, φυτά και στις μελιτώδεις εκκρίσεις της πεύκης και της δρυός. Εκτός τούτου η μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα με βαρέα μέταλλα απορροφάται από τις ρίζες και τους ιστούς δέντρων και φυτών προσβάλλοντας το νέκταρ και τη γύρη.
Οι μέλισσες, ακόμα και αν μπορέσουν να ξεπεράσουν το πρόβλημα της επικαθήμενης σκόνης και συλλέξουν το νέκταρ, αυτό μολυσμένο μεταφέρεται στις κυψέλλες με αποτέλεσμα να δηλητηριάζονται όλα τα προϊόντα τους, οι γόνοι, να μειώνεται ο πλυθησμός τους και μακροπρόθεσμα να προσβάλλεται ανεπανόρθωτα όλη η αποικία. Επίσης, η αποψίλωση των χιλιάδων στρεμμάτων γης θα δυσκολέψει το ακόμα σημαντικότερο έργο των άγριων μελισσών διακόπτοντας την επικονίαση και γονιμοποίηση των φυτών δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που θα οδηγήσει και στην καταστροφή της χλωρίδας αλλά και των μελισσών που είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για την ανάπτυξη της.
Οι οικονομικές επιπτώσεις από την καταστροφή της μέλισσας (πέρα από το περιβαντολογικό κόστος) είναι τεράστιο παρόλο που είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια. Στην περιοχή της Χαλκιδικής υπάρχουν περίπου 814 μελισσοκόμοι οι οποίοι κατέχουν 152.385 κυψέλες δηλαδή το 9,7% του συνόλου της χώρας. Από αυτούς οι 389 (48%) είναι επαγγελματίες και ζουν αποκλειστικά από τα εισοδήματα της μελισσοκομικής εκμετάλλευσης. Στη Χαλκιδική υπάρχουν 84 κυψέλες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο όταν ο μέσος όρος πυκνότητας κυψελών στην Ελλάδα, η οποία κατατάσσεται πρώτη στην Ευρώπη, είναι μόλις 11 κυψέλες ανά τετραγωνικό.
Περίπου το 65% της ετήσιας παραγωγής μελιού στην Ελλάδα παράγεται από τα πευκοδάση και η Χαλκιδική μαζί με τη Θάσο είναι οι κυριότερες μελισσοκομικές περιοχές της χώρας για την παραγωγή πευκόμελου. Οι επιπτώσεις όμως δεν περιορίζονται μόνο στην περιοχή της Χαλκιδικής. Επειδή το πευκόμελο δεν κρυσταλλώνει χρησιμοποιείται ως βάση στις αναμίξεις ελληνικών μελιών. Η ποιοτική υποβάθμιση του πευκόμελου θα έχει ως αποτέλεσμα και αντίστοιχη υποβάθμιση του συνόλου του ελληνικού μελιού.
Ο μελισσοκόμος Παπαθεοδόσης Δημήτρης και η σύζυγός του Ειρήνη είπαν τα παρακάτω:
“Μεγαλώσαμε τα παιδιά μας και αυτά τα εγγόνια μας με τα μελίσσια. Πάνω από 400 έχουμε. Άμα ξεκινήσει το open pit εμείς καταστραφήκαμε. Η μόλυνση θα είναι τέτοια στην ατμόσφαιρα, το νερό και τη χλωρίδα που οι μέλισσες δεν θα κάνουν μέλι και σιγά σιγά κάποιες θα πεθάνουν. Όταν χαθεί η μέλισσα θα γίνουμε σαν τους κινέζους που έχουν χάσει τις μέλισσες τους και αναγκάζονται να επικονιάζουν τα δέντρα τεχνητά, με το χέρι. Εργάτες ανεβαίνουν στα δέντρα. Μετά εμείς τί θα κάνουμε; Θα πρέπει να τα μαζέψουμε και να φύγουμε”.
Επιπτώσεις όμως έχουν και οι ψαράδες της περιοχής αφού η θαλάσσια περιοχή από την Ολυμπιάδα και το Στρατώνι μέχρι και τη βορειοδυτική πλευρά του κόλπου της Ιερισσού, γενικά σχεδόν όλος ο κόλπος δυτικά του τρίτου ποδιού της Χαλκιδικής έχει χαρακτηριστεί ως βαριά μολυσμένος με βαρέα μέταλλα και τοξικά απόβλητα από τις εργασίες της προηγούμενης και της σημερινής ιδιοκτήτριας εταιρείας από τα ήδη υπάρχοντα υπόγεια ορυχεία, τις όξινες απορροές και το λιμάνι Στρατωνίου.
Ο Κορτέσης Νικόλαος, 70 ετών, ψαράς είπε:
“Έχουμε ήδη πρόβλημα μεγάλο. Πριν λίγους μήνες η θάλασσα είχε γεμίσει πλαγκτόν. Δεν ξέρω που οφείλεται αυτό. Έχουμε και το πρόβλημα της υπεραλίευσης και της όποιας μόλυνσης”. Μόνο στην ευρύτερη περιοχή Ιερισσού Χαλκιδικής απασχολούνται 250 αλιευτικά σκάφη, ο δε αριθμός των ατόμων που ασχολούνται με την επαγγελματική αλιεία ανέρχεται στους 400, χωρίς να υπολογίζουμε τις καλλιέργειες μυδιών στην Ολυμπιάδα, τα ψαράδικα και όλη την υπόλοιπη αλιευτική αλυσίδα.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους κτηνοτρόφους οι οποίοι θα κληθούν να προστατεύσουν τα κοπάδια τους από την μόλυνση του περιβάλλοντος και του υδροφόρου ορίζοντα. Η αλυσίδα θα διαρραγεί συμπαρασύροντας όλα τα παραπλήσια επαγγέλματα όπως π.χ. τα τυροκομεία αφού το γάλα θα θεωρείται πλέον κατώτερης ποιότητας, ενώ το κρέας μολυσμένο από βαρέα μέταλλα. Στην ευρύτερη περιοχή Ιερισσού και Αρναίας υπάρχουν 123 ενεργές εκμεταλλεύσεις αιγοπροβάτων με 29.000 ζώα, 37 βοοειδών με 1000 ζώα, 28 χοίρων με 1.220 ζώα και 372 ιπποειδών με 1070 ζώα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ολυμπιάδας Χαλκιδικής όπου η Διεύθυνση Κτηνιατρικής αποφάσισε το 2010 να θέσει σε καραντίνα την εκτροφή δύο κτηνοτρόφων και να επιβάλλει απαγόρευση εξόδου των ζώων και των προϊόντων τους από την εκμετάλλευση, λόγω παρουσίας μολύβδου σε δείγμα γάλακτος, σε συγκεντρώσεις υψηλότερες του επιτρεπτού ορίου.
“Μάζεψε και φάε χόρτα από την περιοχή εδώ να μου πεις. Βλέπω το καλοκαίρι ανθρώπους να σταματάνε και να κόβουν και κουνάω το κεφάλι μου. Τι να τους πώ πια;” μου εξομολογείται ένας κάτοικος της Ολυμπιάδας.
Και βέβαια τα βαρέα μέταλλα να σημειώσουμε ότι δεν μεταβολίζονται από τον οργανισμό. Αντιθέτως βιοσυσσωρεύονται μέχρι το επίπεδο τοξικότητας να αρχίσει να δημιουργεί μία σειρά προβλημάτων υγείας.
Ακόμα μεγαλύτερη ζημία θα υποστούν οι αγρότες. Στο σύνολο της Χαλκιδικής 427.237 στρέμματα καταλαμβάνονται από καλλιέργεια Σιτηρών, 18.874 στρέμματα αμπελιών, 280.559 στρέμματα ελιάς. Το σύνολο των καλλιεργήσιμων στο οποίο συμπεριλαμβάνονται κηπευτικά, κτηνοτροφικά, όσπρια και άλλα φυτά ανέρχεται στην έκταση των 931.657 στρεμμάτων. Στην ευρύτερη μεταλλευτική περιοχή οι επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή θα είναι τόσο μεγάλες που θα οδηγήσουν σε συρρίκνωση της με ανυπολόγιστες οικονομικές ζημίες οι οποίες θα επιφέρουν σημαντικές κοινωνικές μεταλλάξεις.
Τα συμπτώματα που εμφανίζουν φυτά που αναπτύσσονται σε περιβάλλον με υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων είναι η μειωμένη ανάπτυξη ή αδυναμία ανάπτυξης του υπέργειου και του ριζικού συστήματος, η πρόωρη γήρανση και τέλος η μάρανση.
Σε περιπτώσεις που τα φυτά κατορθώσουν να επιβιώσουν, παρατηρείται αυξημένη συσσώρευση βαρέων μετάλλων. Η κατανάλωση τέτοιων προϊόντων και η εισαγωγή τους στην τροφική αλυσίδα έχει πολύ σοβαρές συνέπειες στην υγεία των ζώων και των ανθρώπων.
Δένδρα ελιάς που αναπτύσσονται σε εδάφη ρυπασμένα με βαρέα μέταλλα ή αρδεύονται με μολυσμένο νερό, συσσωρεύουν τα βαρέα μέταλλα στις ρίζες, στους νέους βλαστούς αλλά και στους καρπούς καθιστώντας τα ακατάλληλα για κατανάλωση. Επίσης, η σκόνη μεταλλευμάτων, επικάθεται στις επιφάνειες των φύλλων με αποτέλεσμα αυτά να απορροφούν μειωμένη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα και ο ρυθμός φωτοσύνθεσης να πέφτει έως και 70% οδηγώντας σε μειωμένη παραγωγή και ακαρπία.
Ο λόγος που έχει οδηγήσει τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής των Ορμυλίων να δραστηριοποιηθούν κατά της Ελληνικος Χρυσός και του έργου τους στις Σκουριές είναι ακριβώς επειδή στην περιοχή υπάρχουν εκατοντάδες αγρότες με χιλιάδες στρέμματα καλιέργειας ελιάς.
Οι επιπτώσεις θα είναι μεγάλες και στον τουριστικό / ξενοδοχειακό τομέα. Οι ξενοδόχοι ήδη έχουν αρχίσει να βλέπουν τις επενδύσεις τους να χάνουν την αξία τους. Στην περιοχή απασχολούνται περισσότεροι από 20.000 ξενοδοχειακοί υπάλληλοι ενώ η Χαλκιδική είναι ο τρίτος μεγαλύτερος τουριστικός προορισμός της χώρας με το 35% του ΑΕΠ του νομού να προέρχεται από αυτόν. Το 48,3% των απασχοληθέντων σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό ενώ υπολογίζεται ότι η αλληλεπίδραση των λοιπών παραγωγικών κλάδων με τον τουρισμό ξεπερνά το 78%. Ο θρησκευτικός τουρισμός λόγω του Άγιου Όρους, του οποίου η Ιερισσός αποτελεί την γεωγραφική πύλη, είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρος ενώ συνολικά παραπάνω από 500.000 τουρίστες επισκέπτονται κάθε χρόνο την ευρύτερη περιοχή.
Οι υπερασπιστές της εξόρυξης επιχειρηματολογούν για τον τουρισμό ισχυριζόμενοι ότι τα μεταλλεία υπήρχαν πάντα στην περιοχή και ότι αυτό ποτέ δεν αποτέλεσε πρόβλημα για την συνύπαρξη τους. Χαρακτηριστικά μάλιστα η εταιρεία είχε προχωρήσει παλιότερα σε παραγωγή βίντεο σποτ με σαφής το μήνυμα “Μεταλεία και τουρισμός πάνε μαζί” ενώ σε άλλο βίντεο εμφανίζουν δύτη από την περιοχή του Στρατωνίου να παρατηρεί έναν θαλάσσιο ιππόκαμπο.
Ο πρόεδρος του συλλόγου εργαζομένων μεταλλωρύχων Μεγάλης Παναγίας, Χρ. Ζαφειρούδας σε μία κουβέντα που είχαμε, για το θέμα της συνύπαρξης είπε:
“Τα μεταλλεία συνυπήρχαν με τα ξενοδοχεία χρόνια τώρα. Όταν ήρθαν εδώ κάποιοι να επενδύσουν το γνώριζαν. Εμείς δεν θέλουμε να έχουμε δουλειά εις βάρος κανενός άλλου παραγωγικού τομέα. Απεναντίας πιστεύω ότι τα μεταλλεία και ο τουρισμός μπορούν να συνυπάρξουν σε μία αρμονική σχέση. Θα μπορούσαμε να εντάξουμε τα μεταλεία σε μία ατραξιόν. Να τα επισκέπτεται ο τουρίστας και να βλέπει πώς γίνεται η δουλειά μέσα σε ένα ορυχείο.”.
Οι κοινωνικές προεκτάσεις
Η El Dorado παρεμβαίνει και μεταλλάσει τον κοινωνικό ιστό την περιοχής φροντίζοντας παράλληλα να εξαγοράζει υποστήριξη. Μέχρι σήμερα, προσφέρει τα χρήματα και καλύπτει τα έξοδα για τις ανάγκες δημόσιων υπηρεσιών, προχωρά σε δωρέες οχημάτων, τυπώνει σχολικά βιβλία με αντικείμενο τα ορυχεία και τα μεταλεία, προχωρά σε δωρέες εκατομμυρίων σε δήμους της περιοχής. Παράλληλα έχει στηθεί μία βιομηχανία μυνήσεων και οι διώξεις κατοίκων των γύρω περιοχών που βρίσκονται απέναντι στην Ελληνικός Χρυσός ξεπερνούν τις 350 περιπτώσεις.
Το επιστέγασμα του προβλήματος είναι το ζήτημα της κοινωνικής συνοχής. Πλέον οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων στην περιοχή είναι ανύπαρκτες. Οικογένειες έχουν χωριστεί, αδερφός με αδερφό δεν μιλάνε, χωριά είναι μοιρασμένα με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Μεγάλης Παναγίας όπου οι μεταλλωρύχοι πάνε σε άλλα μαγαζιά και όσοι είναι απέναντι στην Ελληνικός Χρυσός σε άλλα. Βιαιοπραγίες έχουν παρατηρηθεί εκατέρωθεν με καμμένα οχήματα, ψυχολογικό πόλεμο, εκβιασμούς, απομονώσεις και περιθωριοποίηση. Μιλώντας με κατοίκους της Ιερισσού, το χωριό με στάση σχεδόν στο 100% απέναντι στην Ελληνικός Χρυσός κατάλαβα ότι παλιότερα οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων των γύρω χωριών ήταν άριστες και αρμονικές.
Χαρακτηριστικά ο Γιάννης αναφέρει:
“Παλιά είχαμε μια χαρά σχέσεις με τους ανθρώπους στο Παλαιοχώρι, στο Νεοχώρι, στο Στρατώνι. Τα μεταλεία υπάρχουν χρόνια πολλά αλλά τα υπόγεια, όχι το open pit. Απ’ όταν ήρθε αυτό το μπουρδέλο εδώ και αυτός ο Πάχτας κατάφεραν και μας διέρεσαν. Που να φανταστείς ότι όταν το 2010 είχε γίνει η μεγάλη κατολίσθηση στο Στρατώνι, που είχαν γεμίσει λάσπες και πέτρες τα σπίτια τους μέχρι πάνω, έφευγε από εδώ κόσμος επί μια βδομάδα και βοηθούσανε με φτυάρια οι άντρες και ταψιά φαγητά οι γυναίκες. Και τώρα φτάσαμε ούτε καν να μιλιόμαστε”.
Άλλος κάτοικος της Ιερισσού εξομολογείται:
“Ξέρεις τί είναι να μπαίνουν στο σπίτι του πατέρα σου ή του αδερφού σου στις 3 τα ξημερώνατα, να σε κυνηγάνε οι μπάτσοι, να διώκεσαι και να κατηγορείσαι για τα χίλια όσα, να έχεις χάσει φίλους; Φίλους που γίνανε εχθροί. Είχαμε και τον Σαμαρά να δηλώνει ‘το έργο θα γίνει με κάθε κόστος’. Ποιο είναι δηλαδή το κάθε κόστος ρε μεγάλε; Πες μας κι εμάς. Πολλές φορές φίλε μου έχω κλονιστεί αλλά δεν μπορούμε να τα παρατήσουμε. Αλλιώς θα δούμε την καταστροφή. Και πρόσεξε. Δεν είμαστε τρελοί, δεν είμαστε ενάντια σε μία επένδυση που θα φέρει δουλειές. Αλλά όχι αυτό το πράγμα. Όχι”.
Η Κατερίνα, επίσης από την Ιερισσό λέει για το ίδιο θέμα:
“Μας λένε ότι θέλουν δουλειές και ότι είναι άνεργοι. Και μένα η οικογένεια μου άνεργοι είναι. Περνάμε δύσκολα κάθε μέρα. Δεν μπορείς με το πρόσχημα της εργασίας να δικαιολογείς την καταστροφή της περιοχής σου, του μέλλοντός σου. Όλο αυτό βέβαια έχει σαν αποτέλεσμα να μην μιλιόμαστε πια με ανθρώπους που παλιά ήμασταν φίλοι. Εγώ πλέον δεν μιλάω με πολύ καλούς φίλους. Φίλους που βγαίναμε μαζί, παίζαμε μαζί, που έχουμε βγει σε φωτογραφίες μαζί σε βόλτες και εκδρομές. Ούτε αυτοί έρχονται πλέον προς τα εδώ, ούτε εμείς πηγαίνουμε εκεί.” Σ’εκείνο το σημείο παρεμβαίνει ένας φίλος της ο Γιώργος και συμπληρώνει: “Δεν μας νοιάζει όμως. Ας είναι έτσι. Δεν θα κάνουμε πίσω. Δεν θα αφήσουμε τον τόπο μας να γίνει χαβούζα”.
H κατάσταση στη Μεγάλη Παναγία είναι ακόμα χειρότερη. Εκεί ο πλυθησμός είναι μοιρασμένος και οι σχέσεις μεταξύ τους ανύπαρκτες. Κάτοικος της Μεγάλης Παναγίας που ήπια ένα πρωί καφέ μαζί της στο χωριό μου λέει:
“Το χωριό έχει 3000 κατοίκους. 180 είναι περίπου οι εργαζόμενοι στα ορυχεία από εδώ και βρισκόμαστε χωρισμένοι. Ο ένας αδερφός είναι υπέρ, ο άλλος κατά. Οικογένειες έχουν διαλύσει. Άνθρωποι δεν μιλιούνται μεταξύ τους. Σχεδόν πάντα υπήρχε αυτή η κατάσταση. Πιο παλιά, την δεκαετία του ’80 είχαμε απεργούς στα ορυχεία και απεργοσπάστες. Το χωριό μας μια ζωή χωρισμένο ήταν. Ακόμα και τα καφενεία είναι χωρισμένα. Οι εργάτες στα ορυχεία και οι υποστηρικτές πάνε σε άλλα καφενεία και όσοι είναι κατά σε διαφορετικά. Δεν πάμε εμείς στα δικά τους κι αυτοί στα δικά μας. Δεν γίνεται σήμερα να συνυπάρξουμε. Υπάρχουν και αυτοί που δεν παίρνουν θέση. Για μένα, έτσι όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, όποιος δεν παίρνει θέση είναι μαζί τους. Οι νεώτεροι έχουν ακόμα σχέσεις μεταξύ τους. Βλέπεις παιδιά μεταλλωρύχων και παιδιά αυτών που είναι ενάντια στην κατάσταση στις Σκουριές να περπατάνε μαζί στους δρόμους. Για πόσο ακόμα όμως δεν ξέρω. Όσο πάει και χοντραίνει το παιχνίδι. Εδώ η πρώτη λαϊκή συνέλευση για το θέμα στις Σκουριές έγινε τον Δεκέμβριο του 2006 και είχαν συμμετάσχει 700-800 άτομα.”
Από την άλλη πλευρά, κόρη μεταλλωρύχου από την Μεγάλη Παναγία λέει:
“Τον εργαζόμενο τον χειροκροτείς δεν τον απειλείς. Γράφουν συνθήματα και μας βρίζουν, μας λένε ρουφιάνους και ότι ξεπουλάμε τον τόπο μας. Γιατί αμφισβητούν τις προθέσεις μας; Αν αποδειχτεί ότι καταστρέφεται το περιβάλλον εμείς τι θα κάνουμε δηλαδή; Εδώ μένουμε κι εμείς. Δεν μας νοιάζει εμάς το περιβάλλον; Η πρώτη που θα με βρουν μπροστά τους θα είμαι εγώ. Εξάλλου δεν είμαι εγώ αρμόδια για να κρίνω το περιβαντολογικό. Αρμόδιοι είναι άλλοι. Το κράτος και οι υπηρεσίες του. Ας έχει το κράτος περισσότερους ελέγχους, να ζητήσει περισσότερα ανταποδοτικά οφέλη. Μαζί τους θα είμαι. Αλλά όχι να μην μπορούν τα παιδιά μας να πάνε σχολείο”
ενώ κάτοικος των Νέων Ρόδων καταγγέλει προπηλακισμούς, ψυχολογικό πόλεμο και απομόνωση από τους συμπολίτες της:
“Πριν τρία χρόνια ο αδερφός μου έπιασε δουλειά στην Ελληνικός Χρυσός. Με απέλυσαν από το ξενοδοχείο που δούλευα γι αυτό τον λόγο εμένα και άλλους τέσσερις συναδέλφους. Έχουν πετάξει αυγά και ντομάτες στο σπίτι μου, έχουν βάψει το αυτοκίνητο του αδερφού μου. Μας βρίζουν έξω από το σπίτι μου ενώ απειλούν τους φίλους μας να μην μας μιλάνε. Στα μπαρ και καφέ δεν μας σερβίρουν. Στη συνέχεια με έδιωξαν και από ένα σουπερ μάρκετ που είχα βρει δουλειά. Ερχόντουσαν οι πελάτες κι έλεγαν στην διεύθυνση ότι δεν θέλουν να τους εξυπηρετήσω εγώ”.
Κάτοικος από την αντίθετη πλευρά περιγράφει ιδιαίτερα σκληρές καταστάσεις όσον αφορά τα παιδιά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα παιδιού από την Μεγάλη Παναγία που επέλεξε να πηγαίνει στην Ιερισσό για να αποφυγεί τις συγκρούσεις. Το ίδιο συμβαίνει και από τις δύο πλευρές. Το περιβάλλον στο οποίο ζουν τα επηρεάζει άμεσα.
Το παράδειγμα κόρης συλληφθέντα και διωκόμενου στην Ιερισσό είναι από μόνο του ικανό να πυροδοτήσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις και σπιράλ αντιδράσεων. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες συγχωριανών της:
“Μπήκαν στο σπίτι της στις 3 το πρωί. Σπάσανε την πόρτα μπουκάρανε μέσα και συλλάβανε με την βία τον πατέρα της μπροστά στα μάτια της. Ο ΕΚΑΜίτης την κοίταξε και της είπε ‘Κοίτα καλά τον πατέρα σου. Θα κάνεις πολύ καιρό να τον ξαναδείς’. Το μικρό κορίτσι έκανε πολύ καιρό να συνέλθει. Άκουγε θόρυβο και φοβόταν. Φοβόταν και την σκιά της. Έκλαιγε με το παραμικρό” για να συνεχίσουν οι καταγγέλλοντες “Δεν μπορούσαν να πάνε μέρα; Τι φοβόντουσαν; Ας ερχόντουσαν με τον εισαγγελέα να χτυπήσουν την πόρτα. Θα τους άνοιγαν όποιος και να ‘τανε. Ή θα μπορούσαν να στείλουν ειδοποιητήριο και κλήτευση για παρουσίαση στο τμήμα όπως κάνανε για πολλούς άλλους αργότερα. Κανείς δεν αρνήθηκε να εμφανιστεί”.
Είναι προφανές ότι από την μία η στάση της εταιρείας η οποία επιδιώκει εμμέσως την σύγκρουση και από την άλλη η αδιαφορία της πολιτείας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με μία ολιστική προσέγγιση επικεντρώνοντας στο αδιαμφισβήτητο περιβαντολογικό κόστος και την ακολουθούμενη οικονομική ζημία και τις κοινωνικές τους προεκτάσεις εξωθεί τους κατοίκους σε έναν ακύρηχτο εμφύλιο.
Παλιότερες δηλώσεις του Σαμαρά “Η επένδυση θα συνεχιστεί με κάθε κόστος” και του Βορίδη “Η επένδυση θα συνεχιστεί. Ο χρυσός ανήκει σε όλους τους Έλληνες” έχουν καταφέρει μόνο να ρίξουν περισσότερο λάδι στη φωτιά. Κάτοικος της Ιερισσού απαντάει
“Είχε πει ο Βορίδης ότι ο χρυσός ανήκει σε όλους τους Έλληνες. Σώπα ρε μεγάλε. Και οι χαβούζες; Η μόλυνση; Η καταστροφή; Ανήκει και αυτή σε όλους τους Έλληνες; Τότε να πάρει κι ο κάθε Έλληνας από έναν κουβά χαβούζα σπίτι του. Αλλά ξέχασα ότι τώρα τα λέμε παραπροϊόντα. Βρήκαμε και πώς να πούμε τα χημικά απόβλητα.”.
Μία απάντηση χαρακτηριστική της κατάστασης που επικρατεί στην περιοχή.
Είναι άραγε αποτέλεσμα μίας επιπόλαιης πολιτικής, αυταρχικής διακυβέρνησης η οποία αντιμετωπίζει τους πολίτες ως τρομοκράτες και όχι σαν τους άμεσα ενδιαφερόμενους ή ενός στρατηγικού σχεδίου διόγκωσης του κοινωνικού προβλήματος, διαίρεσης της κοινωνικής δομής με αποτέλεσμα την δημιουργία τετελεσμένων καταστάσεων που οδηγούν σε περαιτέρω απομόνωση, περιθωριοποίηση και σύγκρουση;
Η κατάσταση σήμερα στην περιοχή βρίσκεται δίχως αμφιβολία στο κόκκινο. Από την μία οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία περιχαρακωμένοι στην δική τους οπτική αδιαφορώντας ή εθελοτυφλώντας για το τεράστιο περιβαντολλογικό πρόβλημα και τις κοινωνικές / οικονομικές του προεκτάσεις και από την άλλη οι κάτοικοι που αντιστέκονται στην επένδυση που επιχειρείται, διωκόμενοι, αντιμετωπιζόμενοι ως τρομοκράτες και τρελοί που δεν θέλουν να δουν την περιοχή τους να αναπτύσσεται. Σημεία επαφής πλέον θεωρούνται ανύπαρκτα. Μία λύση τύπου χρυσής…τομής, πολύ δύσκολο να επιτευχθεί δίχως να δημιουργήσει νέες ακόμα χειρότερες καταστάσεις κοινωνικής σύγκρουσης.
Ο Χρήστος Ζαφειρούδας, πρόεδρος των εργαζομένων μεταλλωρύχων Μεγάλης Παναγίας, γι αυτό το θέμα μου είπε ξεκάθαρα στην συνάντηση που είχαμε:
“Εάν κλείσουν τα ορυχεία εδώ θα γίνει εμφύλιος. Κάποιοι το κάνανε κίνημα. Το ίδιο θα γίνει και από εμάς. Αν δεν προστατέψουμε τέτοιες επενδύσεις, τότε τι ανάπτυξη θέλουμε;”.
Για όλα αυτά είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική όσον αφορά την φύση του αντιμεταλλευτικού κινήματος η μαρτυρία μίας αγωνίστριας κατά της εξόρυξης στις Σκουριές από την Ιερισσό:
“Όλες οι αποφάσεις μας περνάνε μέσα από τις λαικές συνελεύσεις. Δεν ανήκουμε πουθενά και σε κανέναν. Οργανωθήκαμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Δεν υπάρχει αρχηγός μέσα στο κίνημα ούτε ιεραρχία. Ο στόχος μας είναι κοινός. Πριν από αυτό δεν είχαμε σχέση με άλλα κινήματα. Το πρωί Μενεγάκη, το μεσημέρι μαγείρεμα, το βράδυ σειρά στην τηλεόραση. Νοικοκυραίοι που λένε. Δεν ασχολιόμασταν με αυτά που συμβαίνουν δίπλα μας. Η ανάγκη όμως μας άλλαξε όλους. Μας αγκάλιασαν και τόσοι άνθρωποι. Η ΒΙΟΜΕΤ, το κίνημα των απεργών της κοκα κολα, κίνημα Κερατέας, από τον Βορρά ως τον Νότο. Μάθαμε στην πράξη τι σημαίνει αλληλεγγύη και την αξία της. Πόση δύναμη σου δίνει να συνεχίσεις. Να νοιώσεις ότι δεν είσαι μόνος. Και είναι σημαντικό αυτό γιατί υπάρχουν στιγμές που νοιώθουμε τρομοκρατημένοι. Βλέπουμε πώς λειτουργεί η δικαιοσύνη. Ο Παπακωνσταντίνου αθώος κι εμείς διωκόμενοι με βαριές κακουργηματικές πράξεις. Δεν το βάζουμε όμως κάτω. Δεν θα δούμε την περιοχή μας να καταστρέφεται ανεπανόρθωτα.”
Από το κίνημα στην Μεγάλη Παναγία, ένα χωριό στο οποίο η αντιμεταλλευτική δράση μετρά περισσότερα χρόνια, με συνελεύσεις και δράσεις εντός και εκτός αυτού μου μεταφέρει ο κάτοικος της περιοχής, Γιάννης, τα παρακάτω:
“Φίλε μου, το βουνό αυτό είναι το δικό μας βουνό. Δίπλα μας είναι. Από αυτό ζούμε κι εμείς και όλοι οι κάτοικοι των γύρω χωριών. Δεν θα το αφήσουμε να το καταστρέψουν, να διαλύσουν τις ζωές μας, το χωριό μας και το μέλλον μας. Κάποιοι έχουν ελπίδες τώρα με τον ΣΥΡΙΖΑ. Προσωπικά δεν τρέφω αυταπάτες. Δεν ήρθε φίλε μου αυτό το σύστημα ποτέ για να λύσει προβλήματα, ήρθε μόνο για να διεκπεραιώσει τις καταστάσεις, να διατηρήσει τις ισορροπίες. Και μας ρωτάνε αν είμαστε νομικοί. Πρέπει να είσαι νομικός για να ξέρεις να διαβάζεις και να σκέφτεσαι;”
Αναρωτιέμαι αν η επένδυση αυτή, ζυγίζοντας τα οφέλη (θέσεις εργασίας, ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων, δωρεές της εταιρείας σε όμορους δήμους, δημόσιες υπηρεσίες και σχολεία της περιοχής) με τις ζημίες (αφορολόγητα κέρδη, εξαγωγή των μεταλλευμάτων μέσω συμπυκνωμάτων προς επεξεργασία στο εξωτερικό, περιβαλλοντική καταστροφή, διατάραξη της εύθραστης βιοποικιλότητας, οικονομική καταστροφή των άλλων παραγωγικών τομέων της περιοχής, ερημοποίηση των περιοχών, υποτίμηση της αξίας των εδαφών, καταστροφή του τουρισμού, μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και το αυξημένο ρίσκο ενός ατυχήματος στα υπό κατασκευή φράγματα που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει την περιοχή περιβαντολογικά νεκρή σε σημείο μη αναστρέψιμο) αξίζει τον κόπο.
Από τη στιγμή που το έδαφος είναι μη εκμεταλλεύσιμο μεταλλουργικά λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε αρσενικό η πολιτεία καλείται να πάρει μία απόφαση και μόνο. Ή θα θυσιάσει το περιβάλλον και τις ζωές των κατοίκων της περιοχής, θα μεταφέρει χωριά σε άλλα σημεία και θα θυσιάσει σχεδόν το σύνολο των άλλων παραγωγικών δραστηριοτήτων μεταξύ των οποίων και τον τουρισμό της περιοχής και θα προχωρήσει στην καταστρεπτική μεταλλουργική επεξεργασία του εδάφους ώστε να έχει πραγματικό οικονομικό όφελος ή θα ακυρώσει την όποια σύμβαση, θα διώξει την εταιρεία, θα αναλάβει τα ηνία της επιχείρησης και θα φροντίσει για την αποκατάσταση του ήδη επιβαρυμένου περιβάλλοντος επενδύοντας ταυτόχρονα σε ήπια εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου, με κίνητρα για περαιτέρω ανάπτυξη του ήδη σημαντικού σε κύκλο εργασιών πρωτογενή παραγωγικού τομέα της περιοχής και του ιδιαίτερα σημαντικού για το ΑΕΠ τουρισμό της. Και τα δύο μαζί δεν γίνονται.
Όποια απόφαση όμως και να πάρει, πλέον, πρέπει να γνωρίζει ότι στην περιοχή το καναρίνι μπήκε στο ορυχείο και πλέον κείτεται νεκρό. Οι αναθυμιάσεις τοξικές απειλούν πλέον την βιωσιμότητα όλων των κατοίκων της περιοχής. Οι αντιδράσεις των κατοίκων είτε παρθεί η πρώτη απόφαση είτε η δεύτερη θεωρούνται πλέον δεδομένες και οι συγκρούσεις αναπόφευκτες. Οι ευθύνες της εταιρείας γι αυτό το γεγονός δεν είναι αμελητέες αφού με την στάση της ρίχνει περισσότερο νερό στον μύλο της βίαιης αντιπαράθεσης με σκοπό σαφώς την προάσπιση των συμφερόντων της.
Τελικά, ίσως η ονομασία El Dorado της μητρικής Καναδικής εταιρείας, όντως να παραπέμπει στους κανόνες της άγριας δύσης. Εκεί που μιλούσαν με όπλα και ο πυρετός του χρυσού διαμόρφωνε τις…σύντομες ζωές των ανθρώπων.
