Η Δρ. Βαντάνα Σίβα αποτελεί ίσως την γνωστότερη μορφή παγκοσμίως, του κινήματος για τους ελευθερία των Σπόρων και τη διατροφική αυτάρκεια. Βραβευμένη συγγραφέας πολλών βιβλίων και συντονίστρια του δίκτυου Navdanya για την διατήρηση των αγροτικής βιοποικιλότητας στην Ινδία, μετρά πολλές δεκαετίες δράσης για την αλλαγή του σύγχρονου μοντέλου της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων. Με την ευκαιρία της 15ης γιορτής σπόρων του Πελίτι, η Δρ. Σίβα παραχώρησε την παρακάτω συνέντευξη.
Δρ. Σίβα, αναφέρεστε πολύ συχνά στις έννοιες της Ελευθερίας των σπόρων και της Δημοκρατίας της Τροφής. Ποια είναι ακριβώς η προσέγγισή σας;
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ολόκληρο το οικονομικό σύστημα, διεθνές ή τοπικό, καθώς και τα οικοσυστήματα προσεγγίστηκαν με την πολύ λανθασμένη προσέγγιση του ελεύθερου εμπορίου. Και τι σήμαινε αυτή η έννοια της ελευθερίας; Ελευθερία για τις επιχειρήσεις, ελευθερία πρόσβασης τους σε οποιονδήποτε τόπο, την ελευθερία καταστροφής των οικοσυστημάτων, την απαλλοτρίωση πόρων και κοινών αγαθών. Γι’ αυτό όταν μιλάω για την Ελευθερία των σπόρων, ουσιαστικά εναντιώνομαι στην θέσπιση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ελευθερία των Σπόρων σημαίνει αναγνώριση της αυτάρκειάς τους, της αυτονομίας τους και της εγγενούς τους αξίας. Σημαίνει αναγνώριση του ότι οι αγρότες είναι αυτοί που δημιούργησαν τις γεωργικές ποικιλίες, και έχουν το δικαίωμα πολλαπλασιασμού και της ανταλλαγής τους. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση για τους σπόρους δεν περιορίζεται μόνο σε μια ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου, αλλά εμπεριέχει και μια οικο-κεντρική θεώρηση. Ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε την τοξικότητα των γ.τ. σπόρων και τις επιπτώσεις σε επικονιαστές και έδαφος, η ελευθερία των σπόρων εμπεριέχει επίσης και την δικιά τους ελευθερία, καθώς και την ελευθερία των γενιών που πρόκειται να έρθουν. Αν αναλογιστούμε επίσης ότι, όπως πολύ σωστά έθεσε ο Όργουελ, οι λέξεις έχουν διττές έννοιες, η λέξη ελευθερία χρησιμοποιείται με αντίθετο και παραπλανητικό τρόπο, οπότε για μας στην Ινδία, σημαίνει ελευθερία των ανθρώπων ενάντια στην ελευθερία των εταιρειών. Όσο για την Δημοκρατία της Τροφής, έχει να κάνει με το ότι ο Σπόρος σου παράσχει την Τροφή. Αν ο σπόρος είναι πατενταρισμένος και γενετικά τροποποιημένος, σου στερείται η Δημοκρατία της Τροφής σου. Αντίθετα αν πρόκειται για έναν παραδοσιακό σπόρο ο οποίος αναπτύσσεται μέσα από γενιές ανθρώπων, όπως ακριβώς και οι παραδόσεις τότε αυτός ο σπόρος είναι πιο θρεπτικός, γευστικότερος και δίνει πιο ανθεκτικές σοδειές. Γι’ αυτό η Ελευθερία των Σπόρων και η Δημοκρατία της Τροφής συμβαδίζουν.
Μάχεστε για την Αγροτική βιοποικιλότητα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Θεωρείτε ότι έχουν υπάρξει απτά αποτελέσματα και αλλαγές;
Οι αλλαγές και τα αποτελέσματα είναι τεράστιες. Θα σας δώσω μόνο δύο παραδείγματα. Όταν ξεκίνησα την εκστρατεία μου για τους σπόρους, η κύρια παραδοχή ήταν πως οι παραδοσιακές ποικιλίες δεν έχουν λόγο ύπαρξης και πως μόνο λίγες εταιρείες πρέπει να διαχειρίζονται την αγροτική βιοποικιλότητα, να τροποποιούν γενετικά ποικιλίες και να διαχειρίζονται την παραγωγή των τροφίμων. Σήμερα παντού στον κόσμο οι παραδοσιακές ποικιλίες επιστρέφουν, εν μέρει λόγω του πάθους όσων από μας επιμένουν ότι αυτοί οι σπόροι δεν πρέπει να εξαφανιστούν και εν μέρει λόγω πραγματικών προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή, που φέρνει τους αγρότες στις τράπεζες και τα δίκτυα σπόρων μας αναζητώντας ποικιλίες ανθεκτικές στη ξηρασία και τις χαμηλές εισροές οι οποίες δίνονται ελεύθερα. Επίσης, στις αρχές της περασμένης δεκαετίας, οι εταιρείες σπόρων είχαν κατά νου την απόλυτη κυριαρχία της αγροτικής βιοποικιλότητας. Αυτό το οποίο κατάφεραν είναι να κυριαρχούν σε συγκεκριμένες εμπορικές ποικιλίες και χαρακτηριστικά, που καλλιεργούνται κυρίως σε εφτά χώρες. Ένα μεγάλο υπόλοιπο του κόσμου καταφέρνει και διατηρεί την ελευθερία των σπόρων τους.
Με το δεύτερο παράδειγμα μου δίνετε την ευκαιρία να ρωτήσω για την κατάσταση σε χώρες όπως τις ΗΠΑ, την Βραζίλία και Αργεντινή, όπου το κυρίαρχο παράδειγμα είναι η βιομηχανική γεωργία και η χρήση γ.τ.ο. Θα θεωρούσατε την κατάσταση εκεί μη αναστρέψιμη ή όντως υπάρχει τρόπος μετάβασης σε ένα άλλο μοντέλο παραγωγής;
Σε κάθε μια από τις χώρες που αναφέρετε δεν πάω προσκεκλημένη από τα κράτη ή τις εταιρείες, αλλά από ανθρώπους σαν και εμένα, είτε επιστήμονες και ερευνητές είτε διατηρητές σπόρων. Οι κοινότητες αυτών των ανθρώπων ασκούν την Αγροοικολογία στην πράξη. Και σε κάθε ένα από αυτά τα μέρη, η ενναλακτική αυξάνεται πολύ-πολύ γρήγορα. Στην Βραζιλία λόγου χάρη, πολλά δημόσια προγράμματα που απευθύνονται σε σχολεία και στη στήριξη των φτωχών στρωμάτων κάνουν χρήση τροφίμων που παράγονται με αγροοικολογικές μεθόδους. Στις ΗΠΑ τα δίκτυα διατήρησης σπόρων μεγαλώνουν τόσο γρήγορα, που οι εταιρείες σπόρων πιέζουν για απαγόρευση. Με τις καμπάνιες που τρέχουν σε μέρη όπως η Ινδία αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταφέραμε να ανατρέψουμε τέτοιους νόμους, οπότε θεωρώ πως μπορεί να γίνει το ίδιο και στις προαναφερόμενες χώρες. Παράδειγμα αποτελεί και η κινητοποίηση γυναικείων οργανώσεων στην Κόρδοβα της Αργεντινής όπου απέτρεψαν την εγκατάσταση εργοστασίου της Monsanto σε περιοχή όπου εφαρμόζεται κατά κύριο λόγω βιολογική γεωργία. Οπότε, ναι, βλέπω σημάδια αλλαγής παντού.
Πως βλέπετε το μέλλον της γεωργίας;
Ο Γκάντι στο βιβλίο του για την ελευθερία δηλώνει πως αυτός ο (βιομηχανικός) πολιτισμός με τον τρόπο που αναπτύσσεται δεν μπορεί παρά να αυτοκαταστραφει, ακόμη κι αν δεν κάνουμε τίποτα προς αυτή την κατεύθυνση. Νομίζω ότι πραγματοποιείται το ίδιο και με την βιομηχανική γεωργία. Δεν μπορείς να παράγεις τρόφιμα τα οποία δηλητηριάζουν τους ανθρώπους και τον πλανήτη και να αναμένεις με δημόσιες σχέσεις και διαφήμιση να κοροιδεύεις για πάντα το κοινό. Η πραγματικότητα της επίδρασης του glyphosate (συστατικό του Roundup) στην Αργεντινή, η επιδημία αυτισμού στη Αμερική, οι αυτοκτονίες αγροτών στις ΗΠΑ, όλα αυτά δημιουργούν μια άλλη αφήγηση, που θα φέρει μια αλλαγή παραδείγματος.
Έχετε ήδη βρεθεί τέσσερις φορές στην Ελλάδα. Ποιο θα ήταν το μήνυμα σας για τους αγρότες και διατηρητές σπόρων;
Το πρώτο μήνυμα που θα ήθελα να μοιραστώ είναι, έχοντας υπόψη ότι πέρυσι δουλέψαμε συλλογικά για να ανατραπεί η πρόταση για την αναθεώρηση της Ευρωπαϊκή νομοθεσίας για τους σπόρους, πως πρέπει να χτίσουν πάνω στο πλούτο της βιοποικιλότητας, μιας και χώρες όπως η Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία έχουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη. Επίσης είναι από τα λίγα μέρη στην Ευρώπη που μπορείς να βρείς κάτι αρκετά αξιοπρεπές ώστε να το αποκαλείς φαγητό, οπουδήποτε αλλού μοιάζει να είναι τοξικό και πλαστικό… Η Ευρώπη οπότε θα έπρεπε να ζητήσει από χώρες όπως η Ελλάδα, να της δείξει τον δρόμο προς την μετάβαση. Το δεύτερο μήνυμα θα ήταν να μετατρέψουν αυτή την τρομερή λιτότητα σε μια ευκαιρία αλλαγής προς την ίδια τους την βιοποικιλότητα, την τοπική οικονομία. Η λιτότητα είναι τιμωρία, μόνο αν συνεχίσεις να είσαι δεμένος στις τράπεζες, τις διεθνείς επιχειρήσεις και διεθνείς αγορές. Αν απελευθερωθείς από αυτά τα δεσμά και επιστρέψεις στους ιδίους σου πόρους και γνώση και δημιουργήσεις τις δικές σου αγορές, όχι μόνο θα υπάρξει οικονομική άνθιση αλλά θα αυξηθεί η πρόσβαση και σε υγιής τροφή. Η απάντηση στην λιτότητα είναι η Ελευθερία των σπόρων.
Βασίλης Γκισάκης
Απρίλιος 2015
BiotechWatch.gr
