Η μπάμια και η καλλιέργειά της

Η γεω­γρα­φική κατα­γωγή της μπά­μιας αμφι­σβη­τεί­ται, με πιθα­νούς τόπους τη νότια Ασία, την Αιθιο­πία και τη δυτική Αφρική. Πάντως το φυτό αυτό καλ­λιερ­γεί­ται στις τρο­πι­κές, ημι­τρο­πι­κές και θερ­μές εύκρα­τες περιο­χές του κόσμου. Συγ­γε­νεύει με το βαμ­βάκι, το κακάο και τον ιβί­σκο. Είναι ευαί­σθητη στις χαμη­λές θερ­μο­κρα­σίες και απαι­τεί θερμό περι­βάλ­λον. Αυτό την κάνει ένα καλο­και­ρινό φυτό. Η ονο­μα­σία της, μπά­μια, προ­έρ­χε­ται από την αρα­βική λέξη μπα­μάι, γεγο­νός που υπο­νοεί ότι το φυτό έφτασε στη χώρα μας μέσω των Αράβων.

Το φυτό μεγα­λώ­νει μέχρι τα δύο μέτρα ύψος. Τα φύλλα του έχουν μήκος 10–20 εκα­το­στά και έχουν σχήμα παλά­μης με 5–7 λοβούς. Τα λου­λού­δια της μπά­μιας έχουν διά­με­τρο 4–8 εκα­το­στά και πέντε λευ­κο­κι­τρι­νωπά πέταλα, που συχνά έχουν μια κόκ­κινη κου­κίδα στη βάση τους. Ο καρ­πός της μπά­μιας είναι μακρύς, τρι­χω­τός, με γωνίες και μήκος από 5–15 εκα­το­στά και τρώ­γε­ται μόνο όταν είναι άγου­ρος. Το τοί­χωμα του καρ­πού είναι σαρ­κώ­δες και βλεν­νώ­δες, ενώ, όταν ωρι­μά­σει, γίνε­ται ξυλώδες.

Υπάρ­χουν δύο τύποι καλ­λιέρ­γειας της μπά­μιας, η ποτι­στική και η ξερική. Οι ξερι­κές μπά­μιες  χρειά­ζο­νται ελά­χι­στο πότι­σμα και είναι οι πιο νόστι­μες, αλλά δίνουν σαφώς μικρό­τερη παρα­γωγή. Αν το έδα­φος της ξερι­κής καλ­λιέρ­γειας είναι αργι­λώ­δες, τότε πρέ­πει να το οργώ­νουμε καλά το φθι­νό­πωρο για να συγκρα­τή­σει υγρα­σία από τις βρο­χο­πτώ­σεις. Για τις ποτι­στι­κές καλ­λιέρ­γειες τα εδάφη πρέ­πει να μην είναι αλα­τούχα ή πολύ υγρά.

Η μπά­μια ευδο­κι­μεί σε καλο­δου­λε­μένα και δρο­σερά εδάφη. Ο πολ­λα­πλα­σια­σμός της γίνε­ται με σπορά και στην Ελλάδα σπέρ­νε­ται μέσα Μαρ­τίου με αρχές Απρι­λίου. Η συγκο­μιδή γίνε­ται δύο μήνες αργό­τερα και συνε­χί­ζε­ται μέχρι και το μήνα Αύγου­στο. Κατά το μάζεμα χρειά­ζε­ται να φοράτε οπωσ­δή­ποτε γάντια, γιατί το φυτό προ­κα­λεί έντονη φαγούρα και ερε­θι­σμό, παρό­μοιο  με αυτόν της τσουκνίδας.

Οι ντό­πιες ποι­κι­λίες μπά­μιας στην Ελλάδα είναι οι Μπο­για­τίου, Μπ-35, Πυλαίας, Λασι­θίου, Κιλ­κίς, Βελούδο και Λειβαδιάς.

Καλ­λιερ­γού­νται και κάποιες ξένες ποι­κι­λίες όπως οι Perkins Spineless, White Velvet, Perkin’s Mamoth, Dwarf Green Long Pod και η ινδική Pusa Sawani. Οι ξένες ποι­κι­λίες δεν προ­τι­μού­νται ιδιαί­τερα από τους Έλλη­νες καθώς παρά­γουν μεγά­λους καρ­πούς. Αυτό όμως μπο­ρεί να είναι και πλε­ο­νέ­κτημα. Στην χώρα μας καλ­λιερ­γού­νται 27.000 στρέμ­ματα περί­που και η ετή­σια παρα­γωγή φτά­νει τους 25.000 τόνους. Το μεγα­λύ­τερο μέρος της παρα­γω­γής κατα­να­λώ­νε­ται εγχώρια.

Η ανά­πτυξη της μπά­μιας, όπως και άλλων φυτών, επη­ρε­ά­ζε­ται από τη διάρ­κεια της ημέ­ρας και της ηλιο­φά­νειας. Η μπά­μια χρειά­ζε­ται πολύ ηλιακό φως, αλλιώς το λίγο φως της ημέ­ρας προ­κα­λεί πρώ­ιμη ανθο­φο­ρία και μειώ­νει το μέγε­θος των καρ­πών. Υπάρ­χουν πάντως και κάποιες ποι­κι­λίες που είναι ουδέ­τε­ρες στην ηλιακή έκθεση. Επί­σης είναι σημα­ντικό να μην υπάρ­χει μεγάλη υγρα­σία στο περι­βάλ­λον (προ­τι­μό­τερη είναι μια υγρα­σία της τάξης του 70% –75%). Σε περιό­δους και περιο­χές με μεγάλη βρο­χό­πτωση, η ποιό­τητα της μπά­μιας είναι χαμη­λό­τερη, γιατί το φυτό προ­σβάλ­λε­ται από σοβα­ρές ασθέ­νειες στο φύλ­λωμα του.

Η μπά­μια πολ­λα­πλα­σιά­ζε­ται με σπό­ρους. Για κάθε στρέμμα απαι­τού­νται 2,5 με 3 κιλά σπό­ρου. Σε καλές συν­θή­κες, χρειά­ζο­νται τέσ­σε­ρες μέρες με μια βδο­μάδα για να βλα­στή­σουν. Κάποιες ποι­κι­λίες δεν επι­τρέ­πουν τη γρή­γορη βλά­στηση, γιατί έχουν ένα σκληρό περί­βλημα που την εμπο­δί­ζει. Για να λύσουμε αυτό το πρό­βλημα, εμβα­πτί­ζουμε τους σπό­ρους σε νερό για 24 ώρες και στη συνέ­χεια τους σπέρ­νουμε σε ζεστό έδα­φος. Εναλ­λα­κτικά, μπο­ρούμε να βάλουμε τους σπό­ρους σε χλιαρό νερό ή σε χλιαρή κοπριά για 24 ώρες.

Μπο­ρούμε επί­σης να καλ­λιερ­γή­σουμε τους σπό­ρους σε σπο­ρείο, πριν τους μετα­φυ­τέ­ψουμε στο χωράφι ή στον κήπο μας. Οι καλύ­τε­ροι μήνες για σπορά μπά­μιας είναι ο Απρί­λιος και ο Μάιος. Αυτή την εποχή το έδα­φος είναι αρκετά ζεστό. Πριν τη σπορά, προ­ε­τοι­μά­ζουμε το έδα­φος με άρο­τρο, ένα δύο φρε­ζα­ρί­σματα ή τσα­πί­σματα και ανα­μει­γνύ­ουμε την οργα­νική ύλη (κομπόστ).

Στη συνέ­χεια φυτεύ­ουμε τους σπό­ρους σε βάθος 2–4 εκα­το­στών. Όταν οι σπό­ροι βλα­στή­σουν και τα φυτά φτά­σουν σε 5 με 10 εκα­το­στά ύψος, τα αραιώ­νουμε ώστε να μεί­νουν 1–2 φυτά ανά 25–30 εκα­το­στά. Για να βγά­λουμε τα φυτά που περισ­σεύ­ουν, μπο­ρεί να χρεια­στεί ελα­φρύ σκάλισμα.

Η από­σταση ανά­μεσα στα φυτά πρέ­πει να είναι 20–25 εκα­το­στά και ανά­μεσα στις γραμ­μές 45–50 εκα­το­στά. Στις ξερι­κές καλ­λιέρ­γειες οι απο­στά­σεις είναι συνή­θως μικρό­τε­ρες ανά­μεσα στα φυτά, ανά 10–15 εκατοστά.

Γενικά η μπά­μια είναι ανθε­κτική στην ξηρα­σία γιατί έχει πολ­λές ρίζες. Όταν έχουμε ποτι­στική καλ­λιέρ­γεια, τότε πρέ­πει να ποτί­ζουμε 1 με 2 φορές ανά 15 μέρες. Αν το φυτό ξεκι­νή­σει να υπο­φέ­ρει από έλλειψη υγρα­σίας, τότε θα αρχί­σει να απο­βάλ­λει στα­διακά τα φύλλα του. Αν συνε­χι­στεί αυτό, τότε θα χάσει τους λοβούς και όλα τα φύλλα και τελικά θα ξεραθεί.

Αφί­δες – Μικρά πρά­σινα έντομα στο κάτω μέρος των φύλ­λων ή στις κορυ­φές, που πίνουν τους χυμούς του φυτού. Αντι­με­τω­πί­ζο­νται με καλή άρδευση, λίπανση και απο­μά­κρυνση των προ­σβε­βλη­μέ­νων φύλ­λων και κατα­στροφή όλων των αφίδων.

Τετρά­νυ­χος – Κίτρινα φύλλα που ξεραί­νο­νται. Πάνω τους υπάρ­χουν μικρές κίτρι­νες ή κόκ­κι­νες κηλί­δες. Εμφα­νί­ζο­νται σε υψη­λές θερ­μο­κρα­σίες. Αντι­με­τω­πί­ζε­ται με εντο­μο­κτόνο σαπούνι, 3 φορές την εβδο­μάδα. Αντί­θετα, μπο­ρούμε να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουμε άλλους τετρά­νυ­χους, πρά­σι­νους χρύ­σω­πες και πασχαλίτσες.

Τα υπό­λοιπα έντομα αντι­με­τω­πί­ζο­νται με καλό δού­λεμα του χώμα­τος, πριν και μετά την καλλιέργεια.