Site icon Επιστροφή στη φύση

Κουκιά: Ένα σπουδαίο λαχανικό

Η κου­κιά (Vicia faba) είναι ένα ετή­σιο θαμνώ­δες φυτό με ευθυ­τε­νείς βλα­στούς που σε ορι­σμέ­νες ποι­κι­λίες φτά­νουν σε ύψος τα 180 εκα­το­στά. Τα άνθη της είναι λευκά-ροζέ ή λευκά-μωβ, φέρουν μια χαρα­κτη­ρι­στική μαύρη κηλίδα σε κάθε πέταλο και εμφα­νί­ζο­νται σε τσα­μπιά τρεις περί­που μήνες μετά τη φύτευση. Από αυτά τα άνθη ανα­πτύσ­σο­νται ανοι­χτο­πρά­σι­νους λοβούς που περιέ­χουν 6–10 πλα­τιούς καρ­πούς με ακα­νό­νι­στο οβάλ σχήμα – τα κουκιά.
Απλά κι εύκολα στην καλ­λιέρ­γεια, τα κου­κιά φυτεύ­ο­νταο φθινόπωρο-χειμώνα για να μας προ­σφέ­ρουν νόστι­μους καρ­πούς κατά τα τέλη της άνοιξηςΤα κου­κιά είναι ένα αρχαίο όσπριο, που καλ­λιερ­γεί­ται από τον άνθρωπο από το 6000 π.Χ. Πολύ δημο­φι­λές στους Έλλη­νες από τα αρχαία χρό­νια, είχε χάσει λίγο την αίγλη του στα χρό­νια της δανει­κής ευη­με­ρίας – για κάποιο λόγο θεω­ρείτο τρό­φιμο της φτω­χο­λο­γιάς, ενώ εμείς είμα­σταν πια πλού­σιοι και ακα­τά­δε­χτοι!.. Τώρα που η σχέση μας με την σκληρή πραγ­μα­τι­κό­τητα απο­κα­θί­στα­ται λόγω της κρί­σης, τα κου­κιά αρχί­ζουν να ξανα­βρί­σκουν στα μάτια μας τη μεγάλη τους δια­τρο­φική σημασία.
Τα κου­κιά μαγει­ρεύ­ο­νται είτε χλωρά είτε ξερά. Αν θέλουμε να τα κατα­να­λώ­σουμε χλωρά, τα μαζεύ­ουμε 10 μέρες μετά το δέσιμο του καρ­πού – περί­που 85 μέρες μετά τη φύτευση. Αν οι λοβοί έχουν αρχί­σει να κιτρι­νί­ζουν, τότε αφή­νουμε τα κου­κιά να ωρι­μά­σουν για να τα μαζέ­ψουμε όταν οι λοβοί αρχί­σουν να ζαρώ­νουν. Οι περισ­σό­τε­ροι προ­τι­μούν τα τρυ­φερά πρά­σινα κου­κιά ως λαχα­νικά και όχι τα ξερά που είναι πια όσπρια. Οι μικροί ανώ­ρι­μοι λοβοί τρώ­γο­νται ολό­κλη­ροι ακρι­βώς όπως τα φρέ­σκα φασο­λά­κια. Συνή­θως όμως οι καρ­ποί αφαι­ρού­νται και χρη­σι­μο­ποιού­νται μόνο αυτοί στο μαγείρεμα.
Η θρε­πτική αξία των κου­κιών είναι μεγάλη. Κάθε καρ­πός περιέ­χει νερό 72%, πρω­τε­ΐ­νες 8%, υδα­τάν­θρα­κες 20%, φυτι­κές ίνες 5%, φυτικά έλαια 1%. Είναι επί­σης πλού­σια σε φολικό οξύ (104 mg ανά 100 γραμμ.), φωσφόρο, μαγ­γά­νιο, μαγνή­σιο, χαλκό, κάλιο, νάτριο, σίδηρο. Περιέ­χει επί­σης τα λιπαρά οξέα ω6 (152 mg ανά 100 γραμμ.) και ω3 (12.0 mg ανά 100 γραμμ.)
Τα κου­κιά στην αρχαία Ελλάδα
Πριν συζη­τή­σουμε για την καλ­λιέρ­γεια των κου­κιών, ας δούμε τον ρόλο που έπαι­ζαν στη δια­τροφή και τη ζωή των αρχαίων Ελλή­νων. Είναι μια πολύ ενδια­φέ­ρουσα και διδα­κτική ιστορία.
Τα άσπρα-ροζέ ή άσπρα-μωβ λου­λού­δια της κου­κιάς εμφα­νί­ζο­νται σε ξεχω­ρι­στές ομά­δες (τσαμπιά).
Τα κου­κιά ήταν πολύ σημα­ντικά για τους Έλλη­νες. Ο ίδιος ο Όμη­ρος τα ανα­φέ­ρει στα έπη του, ενώ συνε­χί­ζουμε να τα βρί­σκουμε σε αρχαιο­λο­γι­κές ανα­σκα­φές, καθώς τα ξερά κου­κιά αντέ­χουν πολύ στον χρόνο. Οι αρχαίοι Έλλη­νες τα μαγεί­ρευαν με διά­φο­ρους τρό­πους και τα σερ­βί­ρι­ζαν με ξύδι ή τα έκα­ναν πουρέ. Ανα­μειγ­μένα με ελαιό­λαδο και με τη συνο­δεία μιας φέτας ψωμιού προ­σέ­φε­ραν στους αρχαί­ους μια θαυ­μά­σια πηγή θρε­πτι­κών συστατικών.
Τα ξερά κου­κιά τρώ­γο­νταν και σαν σνακ μαζί με κρεμ­μύ­δια, σκόρδα και ρεβί­θια (Σίγουρα, κάποιες δια­τρο­φι­κές συνή­θειες των αρχαίων μάλ­λον ενο­χλούν τις σημε­ρι­νές “σοφι­στικέ” προ­τι­μή­σεις μας). Πολ­λές φορές, τα κου­κιά τρώ­γο­νταν στη διάρ­κεια θεα­τρι­κών παρα­στά­σεων, όπως στα νεό­τερα χρό­νια ο πασα­τέ­μπος, τα στρα­γά­λια και το ποπ­κόρν. Οι πει­να­σμέ­νοι θεα­τές που παρα­κο­λου­θού­σαν ολη­με­ρίς κωμω­δίες και τρα­γω­δίες, τιθά­σευαν την πείνα τους με ξερά κου­κιά. Και αν το θεα­τρικό έργο που παρα­κο­λου­θού­σαν ή οι ηθο­ποιοί δεν τους ικα­νο­ποιού­σαν, μαζί με τα μαξι­λά­ρια που κάθο­νταν έρι­χναν στους ηθο­ποιούς και τα κου­κιά τους!..
Αλλά οι αρχαίοι Έλλη­νες χρη­σι­μο­ποιού­σαν τα κου­κιά και σαν πού­λια σε επι­τρα­πέ­ζια παι­χνί­δια. Εκείνη όμως η χρήση των κου­κιών που η ανά­μνησή της φτά­νει ολο­ζώ­ντανη μέχρι τις μέρες μας ήταν η εκλο­γική τους αξιο­ποί­ηση. Καθώς τα κου­κιά μπο­ρούν γενικά να χωρι­στούν σε δύο μεγά­λες κατη­γο­ρίες, τα ανοι­χτό­χρωμα (λευκά) και τα σκου­ρό­χρωμα (μαύρα), οι αρχαίοι τα χρη­σι­μο­ποιού­σαν σαν ψήφους – τα λευκά για να υπο­στη­ρί­ξουν έναν υπο­ψή­φιο και τα μαύρα για να τον κατα­ψη­φί­σουν. Έτσι ακόμα και σήμερα συνε­χί­ζουμε να λέμε για έναν απο­τυ­χό­ντα υπο­ψή­φιο: “Τον μαύ­ρι­σαν!” ή ότι “τα κου­κιά είναι μετρη­μένα”, όταν εκ των προ­τέ­ρων οι ψήφοι δεν φτά­νουν, ή “πόσα κου­κιά πήρε ο τάδε υποψήφιος;”.
Πότε και πώς φυτεύ­ουμε τα κουκιά
Τα κου­κιά είναι φυτό χει­μω­νιά­τικο. Το σπέρ­νουμε προς το τέλος της χρο­νιάς για να έχουμε σοδειά προς το τέλος της άνοι­ξης ή τις αρχές του καλο­και­ριού, όταν είναι ακόμα πολύ λίγα τα φρέ­σκα λαχα­νικά που μπο­ρεί να μας δώσει το περι­βόλι μας. Εκείνο που πρέ­πει να έχουμε υπ’ όψη μας είναι πως τα κου­κιά είναι ένα φυτό πολύ ανθε­κτικό στο κρύο κι έτσι μπο­ρούμε να τα σπεί­ρουμε οπο­τε­δή­ποτε από τις αρχές φθι­νο­πώ­ρου μέχρι μέσα στον Ιανουάριο.
Προ­ε­τοι­μα­σία του χώμα­τος. Αλλά τα κου­κιά δεν είναι μόνο ανθε­κτικά στο κρύο. Ανέ­χο­νται και τους περισ­σό­τε­ρους τύπους χώμα­τος, αρκεί να μην παρα­κρα­τούν το νερό. Παρ’ όλα αυτά, καλό είναι να τα φυτεύ­ετε σε ηλιό­λου­στα σημεία και σε χώματα που έχουν σκα­φτεί καλά και κοπρι­στεί κατά προ­τί­μηση ένα-δυό μήνες προη­γου­μέ­νως. Μια περί­που εβδο­μάδα πριν τη σπορά καλό είναι να προ­σθέ­σετε στο χώμα ένα αζω­τούχο λίπα­σμα. Το ωραίο με τα κου­κιά είναι πως κου­βα­λάνε επάνω τους μια βιο­λο­γική “μηχανή” που έργο της είναι να ενσω­μα­τώ­νει άζωτο στο χώμα – δηλαδή μικρά εξο­γκώ­ματα με κατάλ­ληλα βακτη­ρί­δια κατά μήκος των ριζών τους. Αλλά ο μηχα­νι­σμός αυτός αρχί­ζει να λει­τουρ­γεί σωστά όταν τα φυτά αρχί­ζουν να ανα­πτύσ­σο­νται για τα καλά. Έτσι, αυτό το επι­πλέον αζω­τούχο λίπα­σμα στην αρχή της ανά­πτυ­ξής τους θα τα βοη­θή­σει να ξεκι­νή­σουν δυνατά.
Φύτεμα και απο­στά­σεις μεταξύ φυτών. Μπο­ρείτε να φυτέ­ψετε τα κου­κιά κατευ­θείαν, χωρίς άλλη προ­ε­τοι­μα­σία. Αυτό βέβαια δεν απο­κλείει να φτιά­ξετε μικρό φυτώ­ριο και να φυτέ­ψετε τα κου­κιά σε γλα­στρά­κια απ’ όπου θα τα μετα­φυ­τέ­ψετε στο χώμα όταν μεγα­λώ­σουν λίγο. Αν φυτεύ­ετε κατευ­θείαν στο χώμα, είναι καλύ­τερα να μου­σκέ­ψετε τα κου­κιά σε νερό μία περί­που ώρα πριν τη σπορά και να ποτί­σετε το χώμα μόλις τα σπεί­ρετε. Τα κου­κιά φυτεύ­ο­νται 5 εκα­το­στά βαθιά σε διπλές σει­ρές με από­σταση 25–30 εκα­το­στά το ένα από το άλλο. Αν πρέ­πει να φυτέ­ψετε περισ­σό­τε­ρες διπλές σει­ρές, αφή­στε 50–60 εκα­το­στά από­σταση ανά­μεσα σε κάθε σετ. Κάποιοι καλ­λιερ­γη­τές συνι­στούν μικρό­τε­ρες απο­στά­σεις, αλλά πρέ­πει να θυμά­στε ότι οι απο­στά­σεις μεταξύ των φυτών πρέ­πει να επι­τρέ­πουν καλή κυκλο­φο­ρία του αέρα ώστε να απο­φεύ­γο­νται οι μυκη­τιά­σεις. Οι σπό­ροι (ξηρά κου­κιά) χρειά­ζο­νται 10–14 μέρες για να φυτρώ­σουν. Από τη σπορά  μέχρι τη συγκο­μιδή μεσο­λα­βούν 30 περί­που εβδομάδες.
Υπο­στη­ρίγ­ματα. Μερι­κές ποι­κι­λίες κου­κιών έχουν την τάση να γέρ­νουν κάτω από το βάρος των καρ­πών που ωρι­μά­ζουν ή ακόμα και να σπάνε τα κλα­διά τους – ιδίως όταν φυσάει πολύ. Γενικά, είναι καλό να βάζετε υπο­στη­ρίγ­ματα. Ένας τρό­πος είναι να τοπο­θε­τή­σετε πασ­σά­λους εξω­τε­ρικά κάθε διπλής σει­ράς και να στη­ρί­ξετε πάνω τους ένα σύρμα ή ένα γερό σπά­γκο. Όταν τα κου­κιά αρχί­σουν να γέρ­νουν από το βάρος των καρ­πών ή τον άνεμο, το σύρμα ή ο σπά­γκος θα τα συγκρατήσουν.
Φυτά σύντρο­φοι. Τα κου­κιά τα πάνε πολύ καλά αν φυτευ­τούν κοντά σε πατά­τες, αγγού­ρια, καλα­μπο­κιές, φρά­ου­λες και σέλινο. Μην φυτεύ­ετε κοντά τους κρεμ­μύ­δια ή σκόρδα.
Χρή­σι­μες καλ­λιερ­γη­τι­κές πληροφορίες
  • Τα κου­κιά πρέ­πει να ποτί­ζο­νται λίγο πριν στε­γνώ­σει το χώμα, αλλά μην τα πολυ­πο­τί­ζετε. Απλώς κρα­τή­στε το χώμα υγρό κατά την ανθο­φο­ρία και το δέσιμο του καρ­πού. Στα­μα­τή­στε το πότι­σμα όταν οι πρώ­τοι καρ­ποί αρχί­σουν να ξεραίνονται.
  • Σε μέρη με πολύ κρύο, καλό είναι να σκε­πά­ζετε τα φυτά με κάποιο πλα­στικό τις πολύ κρύες μέρες του χειμώνα.
  • Για να ελέγ­χετε τα ζιζά­νια, πρέ­πει να σκα­λί­ζετε τακτικά και να προ­σέ­χετε μη σπά­σουν τα ευαί­σθητα κλα­διά του φυτού.
  • ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Κορ­φο­λο­γή­στε τα φυτά μόλις εμφα­νι­στούν τέσ­σερα τσα­μπιά με άνθη.
Καλ­λιερ­γη­τικά προβλήματα
Αν και υπάρ­χουν αρκετά παρά­σιτα, ασθέ­νειες και δια­τα­ρα­χές που μπο­ρεί να προ­σβά­λουν τα κου­κιά, πολύ σπά­νια προ­κα­λού­νται σοβαρά προβλήματα.
  • Ασθέ­νειες. Τα κου­κιά μπο­ρεί να προ­σβλη­θούν από ερυ­σίβη, μωσαϊκό και ανθρά­κνωση. Για να μειώ­σετε τις πιθα­νό­τη­τες προ­σβο­λής, κρα­τάτε καθαρό τον λαχα­νό­κηπό σας. Απο­φεύ­γετε να πιά­νετε τα φυτά όταν είναι βρεγ­μένα. Ξερι­ζώ­στε και κάψτε τα προ­σβε­βλη­μένα φυτά ώστε να στα­μα­τή­σει η μετά­δοση στα υγιή. Οι ασθέ­νειες που μετα­δί­δο­νται από το χώμα μειώ­νο­νται αν κάθε χρόνο αλλά­ζετε τη θέση των κου­κιών στον κήπο σας.
  • Αφί­δες. Όταν φτά­νει ο ζεστός και­ρός (τέλος άνοι­ξης, αρχή καλο­και­ριού), πολ­λές φορές εμφα­νί­ζο­νται σοβα­ρές προ­σβο­λές από αφί­δες. Για τον έλεγχό τους υπάρ­χουν σπρέι στα κατα­στή­ματα. Μπο­ρείτε επί­σης να φτιά­ξετε ένα δικό σας ακίν­δυνο σπρέι ανα­κα­τεύ­ο­ντας μέσα σε ένα ψεκα­στη­ράκι νερό και απορ­ρυ­πα­ντικό πιά­των και προ­σθέ­το­ντας λίγο οινό­πνευμα. Το κορ­φο­λό­γημα των φυτών (βλ. παρα­πάνω) βοη­θάει πολύ επί­σης επειδή απο­μα­κρύ­νο­νται οι κορυ­φές των φυτών όπου μαζεύ­ο­νται οι αφίδες.
  • Ο ζεστός και­ρός μπο­ρεί επί­σης να προ­κα­λέ­σει σήψη στους λοβούς.
  • Η παγω­νιά και το χιόνι μπο­ρεί να βλά­ψουν τα νεαρά φυτά κάνο­ντας μαλα­κούς και δια­φα­νείς τους ιστούς του φυτού, το οποίο πέφτει και δεν μπο­ρεί να ξανα­ση­κω­θεί. Προ­στα­τέψτε τα φυτά με ένα πλα­στικό κάλυμμα όταν κάνει πολύ κρύο.
  • Οι αρου­ραίοι μπο­ρεί να κλέ­βουν τα κουκιά-σπόρους πριν φυτρώ­σουν ή αμέ­σως μετά. Αν το πρό­βλημα είναι σοβαρό, χρη­σι­μο­ποι­ή­στε ποντικοπαγίδες.
  • Δυσκο­λία στο δέσιμο των καρ­πών. Είναι σημα­ντικό το τακτικό πότι­σμα. Επί­σης σημα­ντική είναι η προ­φυ­λαγ­μένη θέση των φυτών γιατί έτσι διευ­κο­λύ­νο­νται τα έντομα που επι­κο­νιά­ζουν τα άνθη.
  • Το σκα­θάρι των κου­κιών είναι ένα μικρό έντομο που οι προ­νύμ­φες του ανοί­γουν τρύ­πες με διά­με­τρο ένα χιλιο­στό στα ξερά κου­κιά που φυλάσ­σο­νται από προη­γού­με­νες σοδειές. Ευτυ­χώς οι περισ­σό­τε­ροι προ­σβε­βλη­μέ­νοι σπό­ροι φυτρώ­νουν κανο­νικά επειδή συνή­θως η κάμπια του σκα­θα­ριού δεν φτά­νει μέχρι το έμβρυο του σπόρου.
  • Η κοπριά που έχει μολυν­θεί από ορμο­νικά ζιζα­νιο­κτόνα μπο­ρεί να προ­κα­λέ­σει παρα­μορ­φώ­σεις στις κου­κιές. Προ­σέ­χετε λοι­πόν από πού προ­μη­θεύ­ε­στε κοπριά.


ΚΥΑΜΙΣΜΟΣ Ή ΚΥΑΜΩΣΗ
Η κατα­νά­λωση κου­κιών, κυρίως φρέ­σκων, έχει συν­δε­θεί με μια αιμο­λυ­τική ασθέ­νεια που ονο­μά­ζε­ται κυα­μι­σμός ή κυά­μωση (κύα­μοι είναι η αρχαιο­ελ­λη­νική ονο­μα­σία των κου­κιών). Η ασθέ­νεια αυτή είναι γνω­στή από την εποχή του Ιππο­κράτη, οφεί­λε­ται στην έλλειψη του ενζύ­μου G6PD ή G6PDH και νοσούν απ’ αυτή το 4–5% των αρρέ­νων παγκο­σμίως. Τα συμ­πτώ­ματα δεν προ­κα­λού­νται μόνο από κου­κιά, αλλά και από φάρ­μακα όπως ασπι­ρίνη, κινίνη κ.ά., καθώς και από λοι­μώ­ξεις όπως τύφος, ηπα­τί­τιδα κλπ.
Οι περισ­σό­τε­ροι πάσχο­ντες σήμερα το ξέρουν, καθώς από το 1974 γίνε­ται νεο­γνικό screening μετά τη γέν­νηση των παι­διών από το Ινστι­τούτο Υγείας του Παι­διού (Εθνικό Πρό­γραμμα Προ­λη­πτι­κού Ελέγ­χου Νεο­γνών). Συνε­πώς, όσοι πάσχουν από κυά­μωση δεν πρέ­πει να τρώνε κου­κιά. Ισχύει ακόμα το ιππο­κρα­τικό “κυά­μων απέχετε”.
Follow us
Exit mobile version