Οι ποικιλίες που χάνονται
Όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, “εκατομμύρια άνθρωποι έχουν τραφεί από τις μεγαλύτερες σοδειές που προέκυψαν, όταν οι αγρότες στράφηκαν στις νέες ποικιλίες της πράσινης επανάστασης”. Αλλά τι απέγιναν όλες εκείνες οι ποικιλίες που οι αγρότες καλλιεργούσαν πριν από την λεγόμενη «πράσινη επανάσταση»;
Είμαστε μάρτυρες ενός βοτανικού ολοκαυτώματος. Μια ποικιλία ονομαζόμενη IR-36 απλώνεται σήμερα σε πάνω από το 60% της γης που επενδύει στο ρύζι στη Ν.Α. Ασία, όπου μόλις λίγα χρόνια πριν, εύκολα εύρισκες ποικιλίες που καλλιεργούνταν για αιώνες από τους αγρότες. Μια άλλη ποικιλία, η IR-8 κυριαρχεί από το κρύο της Ταϊβάν έως τη ζέστη του Μπενίνι, εκεί όπου μέχρι πριν λίγα μόνο χρόνια μεγάλωναν 30.000 είδη ρυζιού. Οι Ινδοί γεωπόνοι περιμένουν πως μια δωδεκάδα ποικιλιών θα καταλάβουν τα 3/4 του καλλιεργούμενου εδάφους.
Το ζαχαρότευτλο Detroit Globe Beet, που εισήγαγε στην Τουρκία κάποια γερμανική εταιρεία προξένησε την εξαφάνιση της γενετικής δεξαμενής της Εγγύς Ανατολής. Πεπόνια και αγγούρια που εισήχθησαν από αμερικανικές εταιρείες στην Αφρική, αντικατέστησαν σχεδόν ολοκληρωτικά τις τοπικές ποικιλίες…Στην παγκόσμια αγροτική σκηνή διαδραματίζεται ένα τεράστιο και επικίνδυνο φαινόμενο ισοπέδωσης.
Το 30% του σταριού σε όλο τον κόσμο προέρχεται από έναν γονέα και το 70% από έξη γονείς. Και όμως, στην Ελλάδα μόνο, καλλιεργούνταν μέχρι πρόσφατα 111 ντόπιες ποικιλίες και πληθυσμοί μαλακού σιταριού, 139 ντόπιες ποικιλίες και πληθυσμοί σκληρού, 99 ντόπιες ποικιλίες και πληθυσμοί κριθαριού, 294 καλαμποκιού και 39 ντόπιες ποικιλίες και πληθυσμοί βρώμης!
Οι χαμένες ποικιλίες έχον κάποια φυσικά χαρακτηριστικά που είναι ανεκτίμητα. Π.χ. εάν εμφανιστεί ξαφνικά μια νέα ασθένεια, μπορεί να καταστρέψει όλη την παραγωγή μιας χώρας μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Κάποιες από τις παραδοσιακές ποικιλίες θα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις δύσκολες συνθήκες. Ίσως επίσης να είναι ανεκτίμητες για τη δημιουργία κάποιας μελλοντικής επανάστασης στις σοδειές. Ακόμη δίνουν την ελευθερία στον άνθρωπο αγρότη-καλλιεργητή. Αυτή η απώλεια στη βιοποικιλότητα αποτελεί εξίσου σοβαρό πρόβλημα για έναν μικρό αγρότη, ένα διεθνές κέντρο ή μια μεγάλη εταιρεία σπόρων.
Το ζήτημα της βιοποικιλότητας
Γενετικοί σπόροι (φυτά – ζώα) τα οποία χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για παραγωγικές ή άλλες διαδικασίες (γεωργία, βιοτεχνολογία) υπέστησαν γενετική διάβρωση τις τελευταίες δεκαετίες μέσω της εντατικής και χρησιμοθηρικής γενετικής βελτίωσής τους. Σκοπός αυτής της βελτίωσης ήταν η μονομερής αύξηση της παραγωγικότητας εις βάρος άλλων ποιοτικών χαρακτηριστικών.
- Στη γεωργική πράξη χρησιμοποιούνται όχι μόνο συγκεκριμένα είδη φυτών αλλά και συγκεκριμένες παραλλαγές κάποιων φυτών για τη διατροφή μας (στενή γενετική βάση). Εξαιτίας του γεγονότος αυτού τα σύγχρονα οικοσυστήματα αδυνατούν να ανταποκριθούν στις σημερινές απαιτήσεις χωρίς την υπερεντατική παρακολούθηση και εφοδιασμό με αγροχημικά. Εμφανής είναι ο κίνδυνος ολοκληρωτικού αφανισμού χωρίς την πλούσια γενετική βάση των άγριων και γηγενών πληθυσμών.
- Ο συγκεκριμένος τύπος εξουσίας που επιβάλλουν οι πολυεθνικές εταιρείες ελέγχοντας την διατροφή μας και μονοπωλώντας τη μεθόδευση της παραγωγής και την εκμετάλλευση πανανθρώπινων γενετικών πόρων, έχει ανυπολόγιστες κοινωνικού και οικονομικού περιεχόμενου συνέπειες.
- Η εκμετάλλευση του γενετικού πλούτου στις τρίτες χώρες του Νότου από τον Βορρά διαιωνίζει το επισιτιστικό τους πρόβλημα. Η πράσινη επανάσταση τελικά αύξησε το μέγεθος της εξάρτησης από τα μονοπώλια υψηλής τεχνολογίας και αποπροσανατόλισε τις χώρες αυτές από το μοντέλο αυτοσυντήρησης.
Το ζήτημα της πατέντας – κινήσεις πολιτών και γεωργών, διατήρηση της βιοποικιλότητας στον αγρό (in situ conseration)
Το ζήτημα της διαχείρισης και εκμετάλλευσης του πλούτου των γενετικών πόρων, αποκτά ιδιαίτερη σημασία εάν λάβουμε υπόψη μας το εξής: Πολυεθνικές εταιρείες – μονοπώλια σπόρων κατάφεραν διεθνώς να προσαρμόσουν τη νομοθεσία στα μέτρα τους. Στις εταιρείες αυτές δίνεται το αποκλειστικό δικαίωμα για 20-30 χρόνια να εκμεταλλευτούν εμπορικά τους σπόρους και να καθορίζουν τις συνθήκες πώλησής τους. Εξάλλου η Ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν επιτρέπει παρά μόνο τη διακίνηση σπόρων ποικιλιών που αναγράφονται στον κοινό Ευρωπαϊκό Κατάλογο και έχουν πατενταριστεί. Τελικά η διαχείριση του παγκόσμιου γενετικού πλούτου πέρασε αθόρυβα στο εμπορικό τραπέζι εμπόρων-κυβερνήσεων-ερευνητών, αφήνοντας απέξω τον πιο γνήσιο δικαιούχο, τον απλό γεωργό.
Τη σπουδαιότητα της διατήρησης και εξέλιξης του γενετικού πλούτου στον τόπο που υπάρχει, έχουν επισημάνει εδώ και πάρα πολλά χρόνια με την προσπάθειά τους μεμονωμένοι απλοί γεωργοί (ή πολίτες) ή οργανώσεις όπως η GRAIN (Ισπανία) RAFI (Καναδάς) AUSTRALIAN SEED SAVERS NETWORK (Αυστραλία) κ.ά. και έχουν τοποθετηθεί ενεργά και σαφέστατα απέναντι στη συνεχή διάβρωση και τη μονομερή διαχείριση των γενετικών πόρων.
Οι οργανώσεις αυτές μέσα από την πολύ ουσιαστική δράση τους (συλλογή, διατήρηση και ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ απλών καλλιεργητών) έχουν οργανωθεί παγκοσμίως σε δίκτυα μαζί με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Τα δίκτυα αυτά πιέζουν τις κυβερνήσεις τους να προσαρμόσουν ευνοϊκά τις πολιτικές τους απέναντι στην εναπομείνασα βιοποικιλότητα του πλανήτη και προτείνουν κοινή δράση κρατικών και μη οργανώσεων, ιδρυμάτων, γεωργών και απλών πολιτών και κοινή συμμετοχή στις ωφέλειες από τη διατήρηση της πολυπλοκότητας του οικοσυστήματος.
Η Εναλλακτική κοινότητα Πελίτι εδρεύει σήμερα στο Μεσοχώρι Παρανεστίου του νομού Δράμας. Το Πελίτι “φύτρωσε” την άνοιξη του 1995 στο Δασωτό νομού Δράμας, από τον Παναγιώτη Σαϊνατούδη, σημερινό συντονιστή των δράσεών του. Σήμερα είναι μία από τις σημαντικότερες μη κυβερνητικές οργανώσεις στην Ελλάδα, στο θέμα της συλλογής, διάδοσης και διάσωσης των ντόπιων ποικιλιών. Επίσης ασχολείται και με την καταγραφή των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων.Τα πρώτα χρόνια δόθηκε βαρύτητα στη συλλογή των ποικιλιών. Το αποτέλεσμα ήταν να φτιαχτεί μια τεράστια συλλογή που ήταν δύσκολο να συντηρηθεί. Σήμερα κρατιούνται όσοι σπόροι μπορούν να καλλιεργηθούν. Ο καλύτερος τρόπος είναι οι ποικιλίες να διατηρούνται ζωντανές. Κατά προτίμηση στην περιοχή όπου βρίσκονται. Γι’ αυτό εργαζόμαστε από το 2000 περισσότερο στα “Κατά τόπους αγροκτήματα”.
Τα “κατά τόπους αγροκτήματα” είναι ένας χάρτης που καταγράφει τα ονόματα των καλλιεργητών και των κτηνοτρόφων, την περιοχή που δραστηριοποιούνται, το τηλέφωνό τους, την καλλιεργούμενη ποικιλία ή την εκτρεφόμενη φυλή. Τα “Κατά τόπους αγροκτήματα” είναι μια δράση του Πελίτι, με σκοπό την ενεργή συμμετοχή περισσότερων καλλιεργητών και πολιτών, στο θέμα της διατήρησης και διάδοσης των ντόπιων ποικιλιών και των αυτοχθόνων αγροτικών ζώων.
Το Πελίτι διοργανώνει κάθε χρόνο πολλές ομιλίες για τις ντόπιες ποικιλίες, την υγιεινή διατροφή σε συνεργασία με δήμους, συλλόγους και σχολεία. Επίσης, το Πελίτι όρισε την 7η Απριλίου ως μέρα αφιερωμένη στις ντόπιες ποικιλίες, κάθε χρόνο τη γιορτάζει σε συνεργασία με δημοτικά τα σχολεία και όχι μόνο. Έχει ξεκινήσει την προσπάθεια για την καθιέρωση της ως παγκόσμιας μέρας, για το 2005 ετοιμάζονται εκδηλώσεις στην Ινδία στην Αγγλία κ.α..
