Επιστημονική ονομασία: Κώνειο το στικτόν- Conium maculatum L.
Άλλα ονόματα: Κώνειο το στικτόν, αμάραγγος (Mάνη), ασκοτιστάρα (Κρήτη), καρπούσα (Αρβανίτικα), μαγκούτα, καμπουδιά ή τσαμπουδία (Κύπρος), βρωμούσα, βρωμόχορτο, κιρκούτα.
Αγγλικά: Hemlock, poison hemlock, snakeweed, poison parsley, spotted parsley .
Το κώνειο οφείλει το όνομα του στο ρήμα κωνάω που σημαίνει περιστρέφω κυκλικά και τούτο «διά τον ελιγμόν και σκότον τοις πίνουσι γιγνόμενον».
Περιγραφή
Φυτό ποώδες, λείο σχεδόν χωρίς τρίχες, μεγάλο, με ύψος από 50cm έως 2,5m, μονοετές ή διετές.
Τα φύλλα του είναι έμμισχα, αντίθετα, τα κατώτερα μεγάλα μέχρι 50x40cm με το περίγραμμα τους τριγωνικό, σύνθετα, 2-4 φορές πτεροειδή, μαλακά, χωρίς τρίχες Με τμήματα λογχοειδή έως δελτοειδή, πτεροσχιδή, χνουδωτά. Φύλλα περιβλήματος: μόνιμα βράκτεια, βραχέα κατανεύοντα 0-5-6 στενά τριγωνικά έως ωοειδή-λογχοειδή φύλλα, με άκρα που γυρνούν προς τα κάτω, ξηρής μεμβρανώδους υφής.
Εξάπλωση
Αυτοφυές κατά μήκος των αγροτικών δρόμων, σε φράκτες , ακαλλιέργητες εκτάσεις, υγρούς και σκιερούς τόπους, ερείπια, απορρίμματα .Σε όλη την Ελλάδα. Αττική, Μεγαρίδα
Ήταν φυτό πολύ κοινό στην Αττική μέχρι τον προηγούμενο αιώνα και εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα. Ο γνωστός βοτανικός Χελδράϊχ βεβαιώνει πως φύτρωνε ακόμα και στις αυλές των σπιτιών. Ο Διοσκουρίδης λέγει ότι «ενεργέστατον είναι το μεγαρικόν, το αττικόν, το εις τη Χίο και την Κιλικία». Κατα τον Θεόφραστο «άριστο είναι το περί Σούσα Φυόμενο και το εν ψυχρότατοις τόπος». Ο Π.Γ.Γεννάδιος στο Φυτολογικό Λεξικό του το 1914 αναφέρει τα εξής:
Πριν από 35 χρόνια ο Ορφανίδης (βοτανικός) προκειμένου περί του κώνειου έγραφε: « Πρό τινων χρόνων από την φυλακή του Σωκράτους μέχρι της βάσης του λόφου όπου ευρίσκεται το Θησείο, άφθονα βλάστανε το κώνειο. Αλλά σήμερα σποραδικά μόνο απαντά εκεί. Τούτο συνέβη διότι συνελέγετο απλήστως πριν από την καρποφορία του προς χρήση στα φαρμακεία της πρωτεύουσας. Σήμερα απαντά εις τον ελαιώνα και άλλες τοποθεσίες των Αθηνών…»
Προσοχη!!!Δηλητηριώδες!! |
Φύεται σχεδόν σε όλη την Ευρώπη εκτός από τον μακρινό έσχατο βορρά, την Ασία την Νότιο Αφρική. Εξαπλώνεται και στην Αμερική από το Κεμπέκ μέχρι την Φλώριδα, καθώς και στις δυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και την Χιλή.
Καλλιέργεια
Η συλλογή γίνεται σε ημέρα ηλιόλουστη, (στην Ευρώπη: Οκτώβριο – Νοέμβριο) ξηρή διότι τότε έχουμε την μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε δραστικά συστατικά. Αμέσως μετά, ξηραίνονται σε μέτρια θερμοκρασία γρήγορα και φυλάσσονται μακριά από το φως και τον αέρα. Να σημειώσουμε εδώ ότι τα αλκαλοειδή του φυτού είναι ουσίες πτητικές, επομένως και η ποιότητα και δραστικότητα της δρόγης μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Όλες οι ανωτέρω εργασίες πρέπει να γίνονται μακριά από τα άλλα φαρμακευτικά φυτά.
Ιστορία
Γνωστό από πολύ παλιά, φημολογείται ότι χρησιμοποιήθηκε πριν από τους ιστορικούς χρόνους για την θανάτωση των γερόντων των ανικάνων προς εργασία, των αναπήρων και των αρρώστων Κείων (νήσος Κέα = Τζιά).
Με κώνειο θανατώθηκε και ο μέγας φιλόσοφος Σωκράτης. Τέσσερα χρόνια κατόπιν, αφότου παρακολούθησε μέχρι την φυλακή τον μαθητή του Θηραμένη, συλλαμβάνεται και αυτός (399 πΧ), κατηγορούμενος για ασέβεια και διαφθορά των νέων και διότι αδικεί «τον ήττω λόγον κρείττων ποιώνκαι τους άλλους ταύτα διδάσκων» (Πλάτων, Απολογία, 19).Στην φυλακή, αφού έμαθε από τον δεσμοφύλακα την ημέρα που έπρεπε να πάρει το κώνειο και τα συμπτώματα της δηλητηριάσεως, έλαβε το φάρμακο με απόλυτη αταραξία και χωρίς καμία μεταβολή των χαρακτηριστικών του προσώπου του.Ο Πλάτων στον Φαίδωνα μας δίνει με λαμπρό τρόπο την εικόνα της δηλητηριάσεως.
Λέει λοιπόν ο Πλάτων:
«Όταν ένοιωσε ο Σωκράτης να βαραίνουν τα σκέλη του ξάπλωσε, στη πλάτη. Έτσι του σύστησε ο δήμιος. Συγχρόνως αγγίζοντας τον, αφού πέρασε λίγος χρόνος, παρατηρούσε τα πέλματα και τα σκέλη. Κατόπιν πίεσε δυνατά το πόδι και τον ρώτησε αν αισθάνεται. Ό δε ουκ Εύη. (Είχε ήδη αρχίσει η νέκρωση των αισθητικών νεύρων από την περιφέρεια) και μετά από αυτό πίεσε πάλι, τις κνήμες και αφού ξαναήρθε μας έδειχνε ότι παγώνει και παραλύει. Τον άγγιξε και είπε ότι όταν φθάσει (η παράλυση ) στην καρδιά τότε θα πεθάνει. Ήδη σχεδόν το πάγωμα είχε φθάσει στο επιγάστριο. Ξεσκεπάστηκε, γιατί ήταν σκεπασμένος και είπε αυτό που ήταν τα τελευταία λόγια «ώ, Κρίτων, τω Ασκληπιώ οφείλομεν αλετρυόνα απόδοτε και μη αμελήσετε.» Έτσι θα γίνουν είπε ο Κρίτων. Μήπως θέλεις κάτι άλλο να μας πεις, τον ρώτησε. Αλλά ο Σωκράτης δεν απάντησε τίποτα…. και τα όμματα έστησεν. Ιδών δε ο Κρίτων συνέλαβε το στόμα και τους οφθαλμούς.
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει για τις θεραπευτικές ενδείξεις του κωνείου. Γράφει λοιπόν ότι, αφού ξηρανθεί έχει πολλές χρήσεις αναμειγνυόμενο για παυσίπονα κολλύρια , το εκχύλισμα του αν χρησιμοποιηθεί σε κατάπλασμα βοηθάει στον έρπητα και το ερυσίπελας. Βοηθάει επίσης αυτούς που παθαίνουν ονειρώξεις, ενώ αν το κατάπλασμα τοποθετηθεί στα γεννητικά όργανα περιορίζει την επιθυμία. Το κώνειο σταματά το γάλα στους μαστούς, περιορίζει την ανάπτυξη των μαστών στις κοπέλες, ενώ στα αγόρια προκαλεί ατροφία των όρχεων « ..μαστούς τε εν παρθενία κωλύει αυξάνεσθαι και διδύμοις ατρόφοις ποιεί επί παίδων»
Ο Γαληνός αναφέρει το κώνειο σε πολλά σημεία, το συγκαταλέγει δε στα ψυχρά δηλητήρια, τα φονεύοντα δια καταψύξεως της καρδιάς (ΧΙ,596). Μνημονεύει δε «γραία Αθηναίαν η οποία από ελαχίστης δόσεως αρξαμένη ειθίσθη τω φαρμάκω» (ΧΙ, 601)
Ο Πλίνιος (ΧΧV,55) περιγράφων το φυτό σημειώνει το δηλητηριώδες του σπέρματος. Και ο Κέλσος αναφέρει το φυτό ως δηλητήριο και ως αντίδοτο αυτού αναφέρει άφθονο άκρατο οίνο μετά πηγάνου (απήγανου) και κένωση του στομάχου δι’ εμέτου.(V, 27,12).
Ο Σκριβώνιος Λάργος (κεφ.179) περιγράφων τα συμπτώματα της δηλητηριάσεως, συνιστά καθαρτικά κλύσματα και γάλα όνου.
Πρώτος στη Ελλάδα που ήπιε το κώνειο αναφέρεται ο στρατηγός και πολιτικός Θηραμένης, κατά την εποχή των 30 τυράννων, όταν καταδικάστηκε σε θάνατο (404 π.Χ). Ο Θηραμένης ήταν από την Κέα και ήπιε με θάρρος το δηλητήριο. Όταν έχυσε τις τελευταίες σταγόνες κατά γης είπε ότι ήσαν για τον αντίπαλο του Κριτία. Οι λέξεις του ήταν προφητικές, γιατί πράγματι μετ’ ολίγον φονεύθηκε ο αντίπαλος του και καταλύθηκε η τυραννία των τριάκοντα.
Δεύτερος θανατωθείς αναφέρεται ο Πολέμαρχος, χωρίς μάλιστα να γνωσθεί η αιτία της καταδίκης του, καθώς αναφέρει ο Λυσίας (κατα Ερατοσθ.Χ1,5).
Παρότι η δηλητηριώδης δύναμις του κωνείου ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, η χρήση του για την θανάτωση των καταδίκων εισήχθη το 404-403 πΧ. επί 30 τυράννων. Έτσι ο τρόπος του θανάτου κατέστη «πάτριον έθος» (πατροπαράδοτη τακτική) το δε φυτόν μυσαρόν (Πλίνιος ΧΧV,13)
Προς θανάτωση χρησιμοποιούσαν τον οπόν τον λαμβανόμενον δι’εκθλίψεως των σπερμάτων, κυρίως, διότι περιείχε το μεγαλύτερο ποσοστό δραστικής ουσίας (1% κωνειίνη) ενώ ο οπός των βλαστών και των ριζών 0,5%. Η δόση ήταν καθορισμένη και γνωστή στον δήμιο. Συνήθως η δόση ήταν μία ολκή 4,5g. περίπου.
Θανατοθέντες με κώνειο αναφέρονται ο ρήτωρ Αισχίνης (323 π.Χ) διαφθείρας τους δικαστάς σε κάποια δίκη, ο Φιλοποίμων (197 π.Χ.), ο Βρετανικός θανατωθείς από τον Νέρωνα με μείγμα κωνείου και μήκωνος και κατά τους Χριστιανικούς χρόνους ο μάρτυρας Ιουστίνος (167 μ.Χ).
Ο καρπός στο παρελθόν χρησιμοποιείτο σαν αντινευραλγικό φάρμακο σήμερα πρέπει να γνωρίζουμε το φυτό για την τοξικότητα του. Διότι 5-8g φύλλων μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο ενήλικος.
Σήμερα
Τελειώνοντας, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ένα ερώτημα: «Μήπως η ομοιοπαθητική θεραπευτική, οι πληροφορίες από την παραδοσιακή χρήση, στο παρελθόν και κατά την αρχαιότητα, έχουν να προσφέρουν κάποιες ιδέες στην έρευνα για τον καρκίνο;»
Περισσότερα στο iama.gr